Een puzzeljurk met twee dateringen

In het depot van het Centraal Museum vonden we een puzzel: bij een japon van halverwege de 19^de eeuw troffen we een aantal niet-geïnventariseerde resten stof in de doos aan. En hoewel het materiaal van de japon nog in goede staat is, lag het lijfje in stukken uit elkaar. Dat de japon gerestaureerd moest worden, was duidelijk, maar bij nadere inspectie kwam er nog een ander mysterie naar voren.

Alle puzzelstukken van de japon

De japon is gemaakt van een prachtige groengeruite tafzijde en bestaat uit een rok, een japonlijf en een brede ceintuur. Maar hoewel het materiaal van beide delen hetzelfde is, verschillen de decoraties op de rok totaal van de decoraties op het lijfje. De rok en ceintuur zijn afgezet met zwart fluwelen band, terwijl het lijfje is gedecoreerd met gekleurde linten en geschulpte banen aan de mouwen.

Met een klein team bogen we ons over de japon en de resten stof om de puzzel op te lossen.

Twee verschillende dateringen

Op basis van vergelijkbare japonnen kwamen we tot twee dateringen die passen bij de stijlen van de respectievelijke onderdelen. Het japonlijfje past goed binnen het modebeeld rond 1855. Maar waar kan de rok geplaatst worden?

Naar alle waarschijnlijkheid is de bijbehorende rok enkele jaren later vermaakt. Het nieuwe silhouet en de decoraties van de rok passen in het modebeeld van het begin van de jaren 1860.

Afbeelding 2 'The Ladies Gazette of Fashion', De nieuwste modes voor februari 1860, anoniem, collectie Rijksmuseum.

Waarschijnlijk werd van de stof die over bleef de brede ceintuur gemaakt. Dit type ceintuur wordt ook wel een ‘Swiss belt’ genoemd, zoals keizerin Elisabeth van Oostenrijk die in deze tijd ook droeg (afbeelding 3). De rok en ceintuur zijn in het depot als test opgesteld zoals we vermoeden dat ze ooit gedragen zijn: over een kraakwitte negentiende-eeuwse blouse (afbeelding 4).

Afbeelding 3 Keizerin Elisabeth van Oostenrijk met een Swiss belt, 1864. Fotograaf: Ludwig Angerer.

Afbeelding 6 Japon bestaande uit rok, jakje en heupstukje, 1850-1862, collectie Centraal Museum. Foto: Adriaan van Dam.

Aan naaisporen op het lijfje bleek dat deze ingenomen en weer uitgelegd is. Zou dit een mogelijke verklaring zijn voor de losgehaalde decoraties en mouwen?

Herkomst van de jurk

Uit het kladjournaal en de oude inventariskaarten bleek dat het lijfje al voor het in de museumcollectie kwam uit elkaar gehaald was.

De japon werd in 1984 aangekocht en was gedragen door de overgrootmoeder van de verkoopster, Maria Sophia Frederika Koorders (1826, Meerkerk – 1908, Breukelen) (afbeelding 5).

Afbeelding 5 Johan Heinrich Neuman, Portret van Maria Sophia Frederika Koorders (1826-1908), 1876, privé collectie, Bron: RKD.

Zij trouwde in augustus 1851 met Jacob Nicolaas Bastert (1826, Breukelen – 1902, Maarsseveen), een Tweede Kamerlid en minister. Zijn familie woonde al sinds halverwege de 18^e eeuw op buitenplaats Cromwijk, aan de Vecht tussen Maarssen-dorp en Breukelen en bleef hier tot het begin van de 21^e eeuw wonen.

Toen zich na 1860 een nieuwe mode aandiende, werd de japon zorgvuldig uit elkaar gehaald en aangepast. De familie bewaarde het gedeconstrueerde lijfje en de resten stof nog lange tijd.

Als de jurk is vermaakt, hoe zet je ‘m dan weer in elkaar?

De twee dateringen en het verhaal van de japon waren leidend in de restauratie van het lijfje en de rok.

Restaurator Floor van der Plas probeerde de geschiedenis van de japon zichtbaar te maken en bracht het lijfje zorgvuldig zo veel mogelijk terug naar de originele staat. Ze verwijderde niets en bij het terugplaatsen van de decoraties volgde ze de oude naaisporen precies. Op basis van de mouwkoppen bepaalde ze de maat van de rest van het lijfje.

Afbeelding 6 Het gerestaureerde japonlijf. Foto: Floor van der Plas.

Bij het innemen van het lijf in de negentiende eeuw was de halsopening te klein geworden en dus tot een V gevouwen, maar Floor kon deze aanpassing weer terugdraaien. Dit was enorm gunstig want het lijfje werd zo nog meer teruggebracht naar de oorspronkelijke staat dan we aanvankelijk dachten te kunnen bereiken (afbeelding 6).

Niet alleen het lijfje is gerestaureerd: ook de ernstig verkreukte resten stof zijn gestoomd. Hiertussen zijn nu onder andere twee grote geschulpte randen te identificeren, die vermoedelijk aan de originele rok bevestigd waren.

Uit de verknipte fragmenten kan nu bovendien de omtrek van delen van de ceintuur en van de decoraties voor op de zakken van de rok opgemaakt worden (afbeelding 7).

Afbeelding 7 Een van de fragmenten voor en na het stomen. Na het stomen is de omtrek van de Swiss belt duidelijk te zien. Foto’s: Floor van der Plas.

De oplossing: oude kleding, nieuwe trends

De restauratie en aanvullend onderzoek hebben ons de oplossing van de puzzel gegeven:

Enkele jaren na de aanschaf van de groene japon besloot mevrouw Bastert-Koorders een deel van haar oude japon aan te (laten) passen aan een nieuw modebeeld. De rok werd naar de mode van de jaren 1860 minder volumineus gemaakt. Van de overgebleven stof werd een modieuze Swiss belt gemaakt. Vermoedelijk werden de nieuwe rok en ceintuur met een witte blouse gedragen.

Het japonlijf werd meermalen in- en uitgenomen. Hoewel het uiteindelijk volledig uit elkaar gehaald was en dus niet meer gedragen kon worden, werd het door de familie nog lange tijd bewaard, samen met de resten stof.

Het lijfje is nu weer toonbaar en vertelt samen met de rok een interessant verhaal over hoe men vroeger met oude kleding en de komst van nieuwe trends omging.

Lees meer

Ileen Montijn, ‘Toveren met naald en draad’

Jacoba de Jonge, ‘De schaar in de stof? Vermaken van kleding in de 18de en 19de eeuw’, Jaarboek Kostuum 2002, pp. 5-13.

Bianca du Mortier, ‘Tweedehands Kleding in de zeventiende eeuw’, Textielhistorische Bijdragen 31 (1991), pp. 39-59.

Dankwoord

Graag wil ik Floor van der Plas bedanken voor hoe ze me betrokken heeft bij het restauratieproces, het uitgebreide restauratievoorstel en -verslag, de foto’s en alle uitleg. Jacoba de Jonge, Catharina van Daalen en Ninke Bloemberg dank ik voor hun hulp bij het aanvullende onderzoek.