Jan Beutener: Struisvogelveren en Kersen
In Museum More opende in januari 2020 de overzichtstentoonstelling After All, over vijftig jaar kunstenaarschap van Jan Beutener. Wat opvalt is het realisme in zijn schilderijen, kleine details uit het dagelijks leven die worden uitvergroot, of juist verkleind, uitgesneden of herhaald.
Hoewel hij vaak als beeldend kunstenaar wordt gepresenteerd, met verschillende tentoonstellingen de afgelopen jaren, omvat zijn oeuvre ook de nodige theaterkostuums. Jan Beutener (1932) doorliep de Tekenopleiding aan de Rijksnormaalschool in Amsterdam. Hij voelde zich meer beeldend kunstenaars maar na een opdracht voor toneelbeelden voor het Nationale Ballet, kwam het balletje aan het rollen.
Naast zijn kunst werkte Beutener ook als decorontwerper en nam hij het ontwerp van kostuums voor zijn rekening. Hij probeerde hierin tot een geheel te komen, tot één sfeer waarbij decor en kostuums elkaar aanvulden. Zo zorgden de kostuums voor kleur in een decor.
Foxtrot, in samenwerking met Annie M.G. Schmidt
In de theatercollectie van het Allard Pierson bevinden zich verschillende van deze kostuums, met name van zijn samenwerkingen met Annie M.G. Schmidt. De meeste kostuums komen uit de musical Foxtrot (1977), met ontwerptekeningen. Deze musical was in theater Carré te zien. Annie M.G. Schmidt schreef deze musical na een reis naar New York jaren eerder. Ze maakte in 1967 daar de première van de musical Cabaret mee. Ze vond de uitbundige en schijnbare zorgeloze sfeer van de jaren dertig in de musical aanstekelijk en goed getroffen. De aanleiding voor Foxtrot lag in een partij struisvogelveren die producent John de Crane op de kop had weten te tikken, en waar hij wat mee moest.
Toen producent John de Crane haar benaderde om een nummer te schrijven voor iets met struisvogelveren, kreeg het idee voor een hele musical vorm. Harry Bannink verzorgde de muziek, en Annie schreef alle teksten. In de setting van de dertiger jaren werden onderwerpen als homoseksualiteit, economische crisis, zelfmoord, oorlogsdreiging en abortus op een luchtige manier aangesneden. Het verhaal draait om het provinciale meisje Josien (Trudy Labij) die haar weg vindt in de grote stad. Ze komt terecht in het ‘armelijk-deftig’ pension van Mathilda van Wijk-de Beaufort (Georgette Hagedoorn), waar ze Duitse les krijgt van Jules (Willem Nijholt). Jules vormt samen met Lisette (Gerrie van der Klei) een derderangs cabaret duo en samen treden ze op in nachtclubs. Jules kan echter de verliefdheid van Josien niet beantwoorden, daar hij niet op vrouwen valt. Ook de zoon van Annie M.G. Schmidt, Flip van Duin, speelt een rol in de musical.
Bal Masqué
De tweede akte van de musical opent met een gemaskerd bal, het Bal Masqué. Er worden verschillende liedjes in deze enscenering ten gehore gebracht, waaronder het lied Ten bate van. De kostuums van Willem Nijholt, Trudy Labij en Gerrie van der Klei zijn bewaard gebleven, maar ook die van het ensemble. De kostuums zijn uitbundig, zoals het een maskerade betaamt, en de personages afkomstig uit alle windstreken. Zo is er een Venetiaanse dame met een kraag van struisvogelveren, maar ook een Aziatische outfit en een vogelkostuum. Jules en Lisette verschenen in een pierot en pierette kostuum. Het kostuum van Josien is er helaas niet bij.
Overigens werd Beutener pas in tweede instantie betrokken als kostuumontwerper voor Foxtrot. John de Crane was dermate teleurgesteld was over de kostuums van het Bal masqué voor de eerste try out dat hij Jan Beutener inschakelde om alles opnieuw te ontwerpen.
Foxtrot, maar dan met Paul de Leeuw
In 2001 brengt Paul de Leeuw de musical opnieuw op de planken, ditmaal op tour in verschillende theaters, met Sanne Wallis de Vries als Lisette en nieuwkomer Carice van Houten als Josien. Paul de Leeuw zelf speelde Jules. Het geheel was soberder dan de oorspronkelijke uitvoering. De teksten en muziek werden aangepast door Ivo de Wijs en Henny Vrienten. Helaas zijn er geen kostuums om te vergelijken.
Beutener werkte vaker met Annie M.G. Schmidt samen, onder andere voor En Nu naar Bed (1971), en De Dader heeft het Gedaan (1983). Hij gaf in interviews aan dat hij met haar werkte omdat ze goede vrienden waren, ‘anders was hij er niet aan gaan staan’.
Kostuums voor de Kersentuin
Waar Beutener voor een musical zijn fantasie de vrije loop kon laten gaan, werd er voor zijn kostuumontwerpen voor de Kersentuin van Anton Tsjechov meer historische accuraatheid verwacht. Het verhaal speelt zich rond 1900 af, over een familie met een landgoed waarop een mooie kersentuin staat. Om uit de schulden te komen wordt het landgoed uiteindelijk verkocht aan een rijke koopman, die de kenmerkende kersentuin als nutteloos ziet en de tuin sloopt om er huizen op te bouwen. Sociale verandering, en de reactie van mensen daarop, en de verschillen tussen bevolkingsgroepen staan centraal in dit stuk. Er zijn alleen tekeningen van de personages die de gegoede klasse vertegenwoordigen, het zou interessant geweest zijn te zien welke kostuums de selfmade koopman Lopachin droeg.
Er zijn kostuums voor verschillende momenten van de dag, een mantelpak voor overdag en uitgaanskleding voor in de avond. De grote hoeden, het S-silhouet, de accessoires passen bij dames rond 1900. Een leuk detail zijn de stalen van de stoffen bovenaan die voor de kostuums gebruikt zijn.
Voor het personage Anja, een jonger meisje, maar al in lange rokken, heeft Beutener ook gekozen voor een meer modieuze outfit. Haar moeder Ljoebov, de eigenaresse van het landgoed, draagt ook modieuze kleding maar meer passend bij haar leeftijd. De mannen dragen ook de kleding die past bij hun stand of leeftijd. Bediende Firs blijft als enige op het landgoed achter na de verkoop.
Naast de beeldende kunst van Jan Beutener is er dus veel meer te ontdekken en het zou zonde zijn om deze prachtige theaterkostuums onvermeld te laten.
Bronnen
- www.theatercollectie.uva.nl
- Personaliamap 102 Jan Beutener, Allard Pierson
Deel
Aanvullingen
Vul deze informatie aan of geef een reactie
Reactie