Op de foto en dan in de kast: sieraden als prijs

Een beetje groot moet een trofee wel zijn, wil hij tonen op het moment suprême. Een Edison of een Gouden Kalf bijvoorbeeld zijn zeer geschikt voor Instagram. Waarom zou je daar zoiets kleins als een sieraad voor gebruiken? In de Nederlandse kunst en cultuur worden allerlei sieraden uitgereikt bij wijze van ereprijs. Of de winnaars ze showen is een tweede. Van bescheiden ring tot hip hop joekel; de opmerkelijkste exemplaren op een rij. 

Sieradenkistje vol

In de toneelwereld worden penningen, ringen en zelfs een hoedenspeld als prijs doorgegeven. De eerste en bekendste van alle doorgeefprijzen is de Theo Mann-Bouwmeesterring uit 1911. De ontwerper, Jan Eisenloeffel, maakte op dat moment geometrische serviezen, inktstellen en andere gebruiksvoorwerpen voor de gewone man. Dit sieraad, uitgevoerd met de toneelmuze Thalia afgebeeld in emaille, luidde voor Eisenloeffel een nieuwe periode van figuratieve unica in edele metalen in. De actrices gingen niet over een één nacht ijs om te beslissen wie de ring waardig was.

Halina Reijn post de net ontvangen Theo Mann-Bouwmeesterring op Instagram, 2017. Foto: Halina Reijn

In 2017 kreeg Halina Reijn kreeg de ring als pas zevende draagster. Een dergelijke doorgeefprijs zat toen al in haar juwelendoosje: de Kitty Courbois-parel. De gedachte aan de handen van haar voorgangsters, die de ring doorgaven, vrouwen die hun leven aan het theater wijden, ontroerde haar. Of al de actrices voor haar de ring ook daadwerkelijk droegen, is nog maar de vraag.

Beaufort Sieraden Amsterdam, Kitty Courbois-parel, broche, goud, parel, in antiek Frans glazen kistje, reepjes textiel van theaterkostuums, 2010. Fotograaf: Jan Versweyveld / Internationaal Theater Amsterdam

Truike Verdegaal, Wilhelminaring voor Hans van Houwelingen met zijn eigen verstandskiezen, 2013. Met deze zegelringvorm kan Van Houwelingen volgens de kunstenares niet alleen zijn stempel drukken maar ook zijn tanden laten zien. Fotograaf: Eddo Hartmann

Aandacht voor de ring

Onlangs werd de Wilhelminaring, een oeuvreprijs voor beeldhouwkunst, weer uitgereikt in CODA museum. Bijzonder aspect is dat steeds een andere sieradenmaker wordt gevraagd voor de prijswinnaar een ring te ontwerpen. Voor winnaar Tirzo Martha werd Ted Noten geïnspireerd door de overeenkomsten in hun beider werk: stapelingen en autobanden. Wilhelmina zelf moest er in, de ring moest humor hebben en als een echte trofee op zichzelf kunnen staan.

Een sieraad voor een sieradenmaker

Wat voor prijzen krijgen sieradenmakers zelf? Soms was het geld voor een monografie zoals bij de Marzee Prijs. Soms deelname aan een workshop, zoals bij de Marzee eindexamenprijzen. En soms krijgt de sieradenmaker een… sieraad. Zo gaat het bij de tweejaarlijkse Françoise van den Bosch-Prijs. De winnaar krijgt, naast een geldbedrag, een trofee gemaakt door een jonge sieradenmaker. Bij eerder genoemde Ted Noten werd een knalrode opgezwollen oorkonde opgespeld, ontworpen door Noon Passama .

Noon Passama, My Big Fat Trophy voor Ted Noten, uitreiking van de Françoise van den Bosch Prijs, 2008. Het object maakt deel uit van de Françoise van den Bosch-collectie in beheer bij Stedelijk Museum Amsterdam. Foto: Stichting Françoise van den Bosch.

Een Televizier-ring van goud

De Televizier-Ring mag sinds de eerste uitreiking in 1964 een instituut genoemd worden. Ooit stemden abonnees van de omroepgids per post op hun favoriete programma. De hoofdredacteur bedacht dat de prijs een ring, een gouden ring, moest zijn. Specifiek verzoek aan sieraadontwerper Archibald Dunbar destijds: of er een televisie in verwerkt kon worden.

Archibald Dunbar, Televizier-ring, goud bezet met een chalcedoon in de vorm van een televisiescherm met wisselende gravures, 1964-1967, in de publicatie De Gouden Televizier-Ring. Fotograaf: Jan Willem de Jong

In 1975 klopte de redactie aan bij Anneke Schat. Op dat moment was zij aan de weg aan het timmeren met sieraden van goud, terwijl veel van haar tijdgenoten zich toelegden op nieuwe vormen in niet-edele metalen. Anneke Schat maakt sindsdien elk jaar de ring, elk jaar anders, maar onmiskenbaar van haar hand.

Archibald Dunbar, Televizier-ring, goud bezet met een chalcedoon in de vorm van een televisiescherm met wisselende gravures, 1964-1967, in de publicatie De Gouden Televizier-Ring. Fotograaf: Jan Willem de Jong.

Ze bouwt de ring op uit gezaagde elementjes die zo in de ruimte zijn geplaatst dat er bijna een beweging in te zien is. Ging de kunstenares vroeger langs bij laureaten zoals Jos Brink, Pleuni Touw en Henny Huisman, nu heeft zij minder aanknopingspunten. Het format van de uitreiking veranderde naar een live onthulling tijdens het Televizier-Ring Gala. Dit jaar verwezen de boogvormen in de ring naar de spanning van de programma’s en de genomineerden die dan op het puntje van hun stoel zitten. Eén boog wijst de andere kant op en staat symbool voor de vernieuwing.

Een ambtsketen voor de Nachtburgemeester

Het is goed voor te stellen dat versierselen en ordetekenen de drager met macht bekleden. Een dergelijke ambtsketting wordt uitgereikt aan de Nachtburgemeester van Amsterdam. De maker, Ton Kocken is geen sieradenmaker maar was als zonnepanelenspecialist betrokken bij een feestavond van Stichting Urgenda waarbij DJ Isis, de nieuwe Nachtburgemeester, optrad. Hij legt uit dat hij de ketting heeft gemaakt van echte zonnepaneeltjes gemonteerd op ronde schelpjes, die met elkaar zijn verbonden met kettinkjes en elektrische bedrading. Met de LED-lichtjes kunnen de Nachtburgemeesters de nacht luister bijzetten.

In de ambtsketen voor de Nachtburgemeester van Amsterdam verwerkte Ton Kocken zonnepaneeltjes en LED-lampjes. Foto: Ton Kocken

Bedelketting van formaat

En dan komen we bij een andere grote ketting, de Prins Bernhard Cultuurprijs. Modeontwerper Alexander van Slobbe, die zelf eerder de oeuvreprijs van het Cultuurfonds ontving, maakte de ketting in 2010. Een uitstapje op sieradengebied had hij al gemaakt met het halssieraad ‘Parels van Makkum’, porseleinen kralen aan een zijden lint. De trofee blijkt elkaar jaar een fotogeniek object, mede door het forse formaat. Alle lasergesneden elementjes, uit verschillende houtsoorten, zijn een symbool voor de werkterreinen waarin de prijs wordt uitgereikt.

Samen hebben ze iets weg van burgemeestersketting maar ook van een bedelarmband. Elk jaar wordt er namelijk ook nog een bedeltje aangehangen dat te maken heeft met de prijsontvanger. Een anjertje hangt er natuurlijk ook aan. Ook de winnaar van dit jaar, ‘De Hollandsche Molen’ kreeg de ketting uitgereikt. Het ‘meeneemexemplaar’ was al ingelijst. De vorm van het bedeltje is misschien al te raden. Alexander van Slobbe’s ontwerp voor de Cultuurfonds-prijs is nu zo’n tien jaar in gebruik. De verwachting is dat de prijs een andere vorm gaat krijgen.

Een Insta-post en dan op de schouw

Halina Reijn draagt de Theo Mann-Bouwmeester ring niet in het openbaar en ook de Courbois-parel blijft veilig thuis. Het kan natuurlijk dat je een prijs krijgt die niet zo past bij jouw stijl. Maar is het dan niet jammer dat er sieraden worden gemaakt die nauwelijks uit hun al even prachtige doosjes komen? De Televizier-ring mag dan wel een zeer uitgesproken van vorm zijn; hij is bedoeld voor een hand en draagt comfortabel. Anneke Schat heeft zich er inmiddels bij neergelegd dat alleen Mies Bouwman de ring daadwerkelijk droeg en dat Hollanders verder niet zo uitbundig zijn.

De realiteit is dat de gewonnen ringen hier hooguit één keer per jaar worden gedragen en wel op de volgende editie van het gala. De winnaar van 2019, Martien Meiland, heeft de ring trots om zijn vinger op zijn Instagram. Maar voor de camera lieten de Meilandjes weten dat ze nog een glazen stolp hadden waaronder ze hem gingen tentoonstellen op een schouw in hun chateau. Ach, Anneke Schat begrijpt het zelf ook een beetje. Zij kreeg een aantal jaar terug de Gouden Eeuw Award, maar de bijbehorende speld droeg ze niet of nauwelijks.

Ted Notens Wilhelminaring is draagbaar maar duidelijk ontworpen als een op zichzelf staand object, Wilhelmina Ring met bijbehorende sokkel, ontworpen door Ted Noten voor Tirzo Martha, 2019. Fotograaf: Janneke Veldman / Stichting Wilhelmina Ring

Hip hopjoekel

Het leuke van sieraden uitreiken is en blijft het omdoen of opspelden, het letterlijke decoreren. Het wordt steeds belangrijker dat die theatrale handeling een bruikbare foto of video oplevert, en dat vraagt om een groot formaat. Als Jan Eisenloeffel zijn ring nu, meer dan honderd jaar later, zou moeten overdoen, was hij een heel stuk groter uitgevallen. Ted Noten schatte het goed in door zijn Wilhelminaring in zijn woorden ‘hip hop groot’ te maken, als een zelfstandige trofee. Hij leverde het marmeren sokkeltje er vast bij.

Met dank aan Anneke en Rudolph Schat-Portegijs, Ton Kocken, Eisenloeffel-kenner Michel Hensens, Janneke Maiburg (Stichting Wilhelmina Ring) en Henk Atze Dijkstra (Prins Bernhard Cultuurfonds).

Credits hoofdafbeelding: Prijswinnaar Tirzo Martha met de Wilhelminaring, ontworpen door Ted Noten, 2019. Fotograaf: Janneke Veldman / Stichting Wilhelmina Ring

Literatuur

Wilhelminaring 1998 – 2013, uitgave van Stichting Wilhelminaring, 2014

Anneke Schat en Televizier, De Gouden Televizier-Ring, Ontwerp en Uitvoering,  2010

Annelies Krekel-Aalberse en Emke Raassen-Kruimel, Jan Eisenloeffel 1876-1957, WBOOKS, 1996

Bronnen

https://hedendaagsesieraden.nl/2019/06/17/prijzen/

http://www.dutchheights.nl/