Amulet in de vorm van de hand van Fatima

Amuletsieraad in de vorm van een hand, het zg. handje van Fatima, versierd met een hagedis. De hagedis is net als het handje van Fatima bekend om zijn werking tegen het boze oog. Gedroogde hagedissen werden in Marokko vroeger vaak gebruikt bij magische praktijken. Het symbool van de hand is al sinds de oudheid bekend in Noord-Afrika en het Midden-Oosten (Suleman 2015: 173-174). Met de komst van de drie monotheïstische godsdiensten in het gebied werd het als symbool opgenomen in het jodendom, het christendom en de islam. De term 'handje van Fatima' is volgens verschillende auteurs van Europese oorsprong (Doutté 1909, Herber 1927). In Marokko wordt het symbool van de hand aangeduid met het woord 'khamsa' of 'khomasiyya', wat 'vijf' betekent. Het handje van Fatima is een veelgebruikt symbool in Marokko en heeft meerdere betekenissen, afhankelijk van de gebruiker. De voornaamste betekenis is die van kwaadwerend teken (amulet): de hand biedt bescherming tegen het kwaad en in het bijzonder tegen een fenomeen dat bekendstaat als het ‘boze oog’, ofwel de vernietigende kracht die uitgaat van de jaloerse blikken van andere mensen. Het geloof in het boze oog gaat uit van het principe dat jaloerse mensen, al dan niet bewust, met hun afgunst schade kunnen toebrengen. Zwangere vrouwen, aanstaande bruiden en kleine kinderen zijn het meest kwetsbaar voor het boze oog. Ook dierbare bezittingen als auto's, huizen, vee en huisdieren hebben bescherming nodig tegen het boze oog. Het handje van Fatima als afweermiddel tegen het boze oog gaat terug op het principe van de opgeheven hand waarmee kwaad teruggekaatst kan worden. Het symbool van de hand is terug te vinden in sieraden en als afbeelding op prenten en stickers en geschilderd op muren. Daarnaast kan aan het getal vijf een islamitische betekenis gegeven worden. Zo worden de vijf vingers van het handje van Fatima gezien als symbool van de vijf zuilen van islam of van de vijf dagelijkse gebeden. Sinds midden 20e eeuw zijn deze betekenissen een steeds grotere rol gaan spelen. In het Midden-Oosten bestaat nog een ander handsymbool; de panjeh ofwel de ‘hand van Abbas’, dat in een sjiietische context wordt gebruikt, bijvoorbeeld bij processies. Vervaardiging Het handje is in de juiste vorm geknipt. De florale motieven op het handje zijn gedreven of geciseleerd. De hagedis is gegoten en vastgesoldeerd.