Ivoren hanger in de vorm van een miniatuurmasker

Ivoren maskertje, gebruikt als hanger. Omtrent de functie bestaan er in de literatuur diverse interpretaties. De ene benadrukt vooral de beschermende en helende invloed van de hanger op de drager. De andere stelt dat de hangers voornamelijk als sieraad werden gedragen om de schoonheid en de stijl van de drager te verhogen. Het een hoeft echter het ander niet uit te sluiten. Biebuyck vat het als volgt samen: de miniatuurmaskers worden gedragen door mannen, vrouwen en kinderen als beschermend, symbolisch of kwaadafwerend middel (1985:228). Miniaturen zijn een unieke Pende artistieke uitingsvorm. Vrouwen en kinderen in de Pende samenleving moeten beschermd worden tegen de gereedschappen van hun mannen en vaders. Zo draagt de vrouw van een xylofoonspeler een miniatuurxylofoon rond haar hals. De gezinsleden van de makers en beschermers van maskers dragen miniatuurmaskers. Mannen hebben deze bescherming niet nodig maar dragen miniaturen als sieraad naast andere hangers. Na succesvolle behandeling door een masker bij een bepaald ritueel, ontvangt de patient een miniatuur van het masker waarin een stuk van het raffia van het grote masker zit. Hierdoor wordt de genezende werking van de miniatuur vergroot. Er is een nauwe relatie tussen de miniatuurmaskers en genezing (idem:244). De meest bekende miniatuurmaskers zijn afgeleid van de meest belangrijke genezingsmaskers. Uit veldonderzoek is gebleken dat ervaren snijders de meerderheid van de ivoren en benen hangers maken om als sieraad te dienen en het gevoel van schoonheid en stijl van hun cliënten te verhogen (Phillips 1995: 262). De inheemse naam 'Ikhoko' betekent letterlijk 'gesneden of geslepen dingen'. De kenmerkende driepuntige haartooi heet 'Mukote'. Maskertjes met dit soort tooien heten 'fumu'. De Pende bewonen een enorm gebied van de westelijke Lutshima rivier tot aan de Kasai rivieren in het oosten. Ze zijn vermoedelijk het gebied binnengetrokken vanuit Angola. In de 19e eeuw trokken de Chokwe Pendeland binnen. De grote meerderheid Pende vluchtte en kwam later terug. Deze geschiedenis verklaart de veelzijdigheid van de Pende kunstvormen. Er zijn drie grote artistieke gebieden te onderscheiden op geografische basis: de meest westelijke Pende op de linkeroever van de Kwilu-rivier met enkele overlappingen op de rechteroever; de centrale Pende tussen de Kwilu en Loange-rivieren, en de oostelijke Pende tussen de Loange en Kasai-rivieren (Biebuyck, 1985: 225-226). De miniatuurmaskers worden door heel Pendeland gevonden, maar de mooiste ivoren en houten exemplaren komen doorgaans uit het gebied van Gatundo (idem:244). Vervaardiging Het maskertje is volgens de oude informatie vervaardigd uit hoorn, gezien de structuur betreft het echter ivoor van een olifantstand. De snijders geven de voorkeur aan olifantstand vanwege zijn fijne textuur en als het juist gesneden is zal het niet barsten van ouderdom. De zachte botten van een nijlpaarddijbeen worden ook wel gebruikt. Deze lijken qua uiterlijk en textuur sterk op ivoor, maar splijten veel makkelijker en tonen ook groeven van de spier- en peesaanhechtingen. Snijders behandelen dan ook vaak het materiaal voor bewerking eerst met bepaalde preparaten tegen splijten (Phillips 1995: 262). De snijders geven de miniatuurmaskertjes dezelfde scherpe gelaatstrekken als de grote houten maskers. In de loop der tijd vlakken deze door de manier van dragen sterk af. Zo worden ze dagelijks tijdens het baden met het gehele lichaam meegewassen waarbij rivierzand als scrubmiddel wordt gebruikt. De Pende houden van de lichte ivoorkleur en om deze zo lang mogelijk te behouden worden de hangers dagelijks gereinigd. Alle ivoren Gikhokho behoren tot de oostelijke Pendestijl, algemeen Katundu-stijl genoemd. Gikhokho werden niet op de westoever van de Kwilu aangetroffen, wel meer naar het oosten bij de Kasai-Pende. Het centrum van de Katundu-stijl is gesitueerd in het dorp Nioka-Kitamba bij Mukedi. De stijl is zeer oud en gaat vermoedelijk terug op contacten met de Portugezen in Angola.