‘If you’ve got it, flaunt it’, over modieus pronken & gebroken regels…

‘If you’ve got it, flaunt it’. Het is opvallend dat we geen Nederlandse vertaling kennen voor deze Engels/ Amerikaanse zegswijze. Nog aparter is, dat we nooit centraal uitgevaardigde weeldewetten hebben gehad die ons kleedgedrag reguleerden – of probeerden te reguleren. Hiermee neemt ons land een speciale positie in, niet alleen in Europa maar ook daarbuiten.

Hielden we niet van uiterlijk vertoon? Of gedroegen we ons altijd binnen de gestelde normen en waarden? Twee publicaties die hier hun licht over laten schijnen.

G. Riello, U. Rublack (red.), The Right to Dress, Sumptuary Laws in a Global Perspective, c. 1200-1800

In deze bundel schrijven specialisten uit 16 verschillende landen binnen en buiten Europa over de weeldewetten die in hun land of stadstaat werden uitgevaardigd. Opvallend is, dat ons werkwoord pronken - dat ‘vertoning maken door opschik, zich optooien’ betekent – pas relatief laat (eind 15^e- begin 16^e eeuw) in gebruik raakt. In de meeste Europese landen waren bestuurlijke autoriteiten al in de 14^e en 15^e eeuw druk doende met het uitvaardigen van allerlei wetten tegen het overdadig gebruik van kostbare stoffen, het gebruik van goud- en zilverdraad en het dragen van extravagante kledingstukken en accessoires. Luxeartikelen die vaak voor financiële problemen zorgden.

Het was echter niet echt reële zorg om het welzijn van haar burgers die deze overheden tot maatregelen dreef, meestal zat er een overkoepelende politieke, maatschappelijke, religieuze of protectionistische drijfveer achter. Zij prefereerden dat hun burgers bijdragen leverden aan de financiering van de oorlogen, hun eigen economie steunden en niet verlangden naar buitenlandse producten, de standenmaatschappij niet ondermijnden door zich boven hun stand te kleden en ga zo maar door.

De Nederlanden komen in deze publicatie ook aan bod – hoewel vooral vanuit Zuid-Nederlands perspectief. Voor de Noordelijke Nederlanden wordt jammer genoeg alleen verwezen naar de Doopsgezinden, die slechts een kleine en soms extreme groep vormden. Dit is jammer, want recent historisch onderzoek heeft veel nieuw licht doen schijnen op de situatie in de Republiek en over de donderpreken die bekende dominees uitspraken om het uiterlijk vertoon in hun gemeentes terug te dringen.

Anoniem, Spotprent op de 'overzadigbare pracht', 1618-25, RP-P-OB-81.102

Omdat in de Republiek één centrale overheid ontbrak – de Staten-Generaal moest laveren tussen allerlei gewestelijke en stedelijke belangen – zijn behalve belastingmaatregelen échte weeldewetten uitgebleven. Daarom is het juist fascinerend om te lezen welke verworvenheden in kleding (zoals het uitbundig gebruik van linten en passementen) men hier gewoon achtte terwijl deze in de ons omringende landen juist aan banden werden gelegd. Hierdoor wordt nog duidelijker waarom de mode in de 17^e-eeuwse Nederlanden zo overdadig, somptueus kon worden.

• G. Riello, U. Rublack (red.), The Right to Dress, Sumptuary Laws in a Global Perspective, c. 1200-1800, Cambridge 2019, ISBN 978-1-108-47591-4, £95 (Amazon UK)

A. Bailey, Flaunting, Style & the Subversive Male Body in Renaissance England.

In het midden van de 16e eeuw komt in Engeland het woord flaunting in gebruik: ‘opvallende vertoning (van iets) om hiermee jaloezie of bewondering uit te lokken of om weerstand te tonen’. Deze term werd vooral toegepast op een groep jonge mannen die zich te buiten gingen aan uiterlijk vertoon in hun kleren. Er was een soort jeugdcultuur ontstaan die zich wilde afzetten tegen de heersende regels. Ook in deze publicatie komen weeldewetten uitgebreid aan de orde, maar beperkt het verhaal zich uitsluitend tot Engeland. Desondanks de moeite van het lezen waard.

• A. Bailey, Flaunting, Style & the Subversive Male Body in Renaissance England, Toronto 2019, ISBN 978-1-4875-2422-7, £18.99 (Amazon UK)

A. Pietersz., Rijke kinderen, arme ouders, detail, 1599, SK-A-4822