Lady Hamilton: een 18e-eeuwse mode trendsetter

Graag stel ik jullie voor aan Emma Hart, de latere Lady Hamilton (1765-1815). Het leven van Emma kent vele spannende facetten die de moeite van het vertellen waard zijn, maar ik wil haar nu vooral aan jullie voorstellen als mode trendsetter.

Hoofdafbeelding: © The Trustees of the British Museum. Shared under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) licence. Deze afbeelding mag niet commercieel gebruikt worden.

Afb. 1. Friedrich Rehberg, pose van Emma Hamilton, 1794.

Napels

De jonge Engelse Emma kwam na een tumultueus leven in 1786 aan in Napels, waar zij, eerst als geliefde en later als echtgenote, haar intrek neemt bij Sir William Hamilton (1730-1803). Deze Engelse ambassadeur wijdde zijn hele leven aan het verzamelen en bestuderen van de klassieke oudheid.ⁱ

In de late 18e eeuw kwam onder invloed van klassieke oudheid, van kostuumboeken en van populaire schilders en trendsetters de chemise in de mode. De chemise is een losvallende witte jurk van ragfijne mousseline met een laag uitgesneden decolleté, geen of korte mouwen en een hoge taille. De gedachte dat in de klassieke oudheid witte kleding werd gedragen, werd gevoed door de archeologische opgravingen in onder andere Pompeï en Herculaneum, beide in Italië. Daar werden vele Griekse en Romeinse beelden van lichtkleurig steen of wit marmer gevonden. Nu weten wij dat die beelden in de klassieke oudheid juist heel bont beschilderd waren, maar dat was toen nog niet bekend.

De nieuwe stijl werd snel populair: vrouwen bevrijdden zich enthousiast van hun hoepelrokken en korsetten.

Afb. 2. Friedrich Rehberg, pose van Emma Hamilton, 1794.

‘Performance’

Vanuit hun interesse voor de klassieke oudheid vermaakten Sir William en Emma hun bezoek met een speciale ‘performance’, een soort optreden. Deze performance was bedoeld voor een select gezelschap, dat de kennis had om te kunnen waarderen wat zij zag. In de kamer stond een levensgrote open kist die aan de binnenkant zwart was geverfd, afgewerkt met een prachtige vergulde rand. Deze kist was het decor. Emma presenteerde zich hier als in een schilderij door de pose aan te nemen van personages uit antieke schilderingen of meer recente schilderijen. William en Emma zijn later met deze act gestopt omdat de kist moeilijk te vervoeren en te verlichten was.

Als een vervolg op hun act met de kist bedachten Emma en William een nieuwe performance waarin Emma als het ware een hele beeldengalerij tot leven bracht. Deze opvoering werd de attitudes, de houdingen, genoemd. William liet kostuums voor Emma maken, gebaseerd op de Griekse beeldhouwkunst. Emma droeg een los vallend gewaad voor vrouwelijke figuren en een tuniek voor als zij een mannelijke rol speelde.

Afb. 3. Friedrich Rehberg, pose van Emma Hamilton, 1794.

De beroemde Duitse schrijver en filosoof Johann Wolfgang Goethe (1749-1832) was zeer enthousiast over de performance. Hij ging meerdere avonden terug om Emma met haar loshangende kastanjekleurige haar en gekleed in haar witte soepel vallende gewaden steeds opnieuw te bewonderen. Emma nam klassieke poses aan, zoals knielen, zitten of achterover leunen. Zij gebruikte in haar performance kasjmier shawls die een rol speelden in het overbrengen van verschillende stemmingen en ter vergroting van het visuele effect. Het was trouwens niet de eerste keer dat Emma in de huid van een historisch personage kroop. Zij was al voor haar komst naar Napels in Londen veelvuldig op het doek vereeuwigd als een personage uit de klassieke oudheid of mythologie door de bekende schilder George Romney (1734-1802), die helemaal in de band was van de lange, slanke en zeer knappe Emma. Zij was dus al ervaren in het poseren en uitbeelden.

Trendsetter

Maar hoe werd Emma door haar optredens een echte modetrendsetter? Ze werd door meerdere grote kunstenaars op het doek of op papier in haar attitudes of als portret vereeuwigd. Zo werden Emma en haar Griekse outfits al snel heel bekend, in heel Europa.

Afb. 4. J.F.A. Tischbein, Wilhelmina van Pruisen, 1788, Koninklijke Verzamelingen, Den Haag.

Ook de Oranjes waren van Emma’s bestaan op de hoogte. Wilhelmina van Pruisen (1751-1820), de echtgenote van stadhouder Willem V, schreef in 1793 haar dochter Louise (1770-1819) in een brief uitgebreid over Emma en haar bijzondere kleding. Wilhelmina vraagt in deze brief eerst of Louise wil weten welke kleding sommige Engelse meisjes op straat dragen en gaat er meteen van uit dat Louise dat graag leest. Dan beschrijft zij de jurk als een soort chemise, waaronder geen korsetten worden gedragen. Deze chemise is een stukje minder lang dan de jurken die daarvoor werden gedragen. Precies onder de borsten wordt een doek in de vorm van een ceintuur gedragen, die van achteren met een knoop tussen de schouderbladen wordt vastgemaakt. Vandaaruit valt de jurk als een zak naar beneden, zonder de taille te markeren. De mouwen zijn hoog boven de elleboog opgebonden en het geheel is gemaakt van een hele soepele stof die zich naar het lichaam schikt. Men draagt er geen rok over, zodat het lichaam beter tot zijn recht komt, en het geeft het effect van een natte draperie of natte stijl van de Griekse beelden. Wilhelmina merkt vervolgens op dat het een afschuwelijke dracht is voor lelijke of oude mensen of voor mensen die niet goed gebouwd zijn.ⁱⁱ

Afb. 5. J.F.A. Tischbein, Prinses Louise, 1789. Paleis Het Loo, Apeldoorn, langdurig bruikleen van Geschiedkundige Vereniging Oranje-Nassau.

Mooiste schepsel ooit

Uiteindelijk noemt Wilhelmina de inspiratiebron van deze mode: Emma Hart. Wilhelmina schrijft dat enkele jonge en mooie Engelse reizigsters Emma in Napels hadden gezien. Ze waren zó onder de indruk dat zij, volgens Wilhelmina, de gekheid hadden om haar te imiteren en zo die mode mee te nemen naar hun land, waar andere gekkinnen hen weer gingen imiteren. Wilhelmina, die duidelijk niet gecharmeerd was van deze mode, besluit haar relaas met de opmerking dat deze Engelse meisjes worden nagewezen en dat zij in de Engelse kranten steeds worden bespot. Daarna voegt ze -wat milder- toe dat je deze mode ook op nette wijze kan volgen en dat deze mode toch zeer comfortabel is, al laat deze niet iedereen op haar voordeligst uitkomen.

Deze post is een voorbeeld hoe de nieuwe trends in de mode zich konden verspreiden, zonder massamedia. Via de kunst en gewoon via-via, van mond op mond, van moeder op dochter.

Wil je meer lezen of weten over Emma Hart?

• Voor een beschrijving van haar optreden zie: Goethe, J.W., Italian journey (1786-1788), 1962, Penquin Classics, UK, pp.208, 315-216, 371-372.
• Voor Emma’s biografie, zie o.a.: ”Fraser, Flora, Beloved Emma. The life of Emma, Lady Hamilton, London 2003
• Er is ook een podcast over Emma op internet te vinden: Uncommon Knowledge, Podcast 8: Emma Hamilton and her 'attitudes', https://uncommonknowledgeoxford.wordpress.com/2016/07/20/podcast-8-emma-hamilton-and-her-attitudes/

Voetnoten