Back Side: wat we moeten weten over de betekenis van onze rug in mode

Een jurk met de meest extravagante sleep, het gewicht van een zware rugtas of de sensualiteit van een laag rugdecolleté: onze rug is niet alleen een functioneel lichaamsdeel, maar heeft ook culturele betekenissen. Musée Bourdelle in Parijs laat in de tentoonstelling ‘Back Side: Fashion from Behind’ zien op welke manier kleding onze rug bedekt, blootgeeft of accentueert.

Back Side: Fashion from Behind

Het doel van modehistoricus en curator Alexander Samson? Een mode tentoonstelling helemaal gewijd aan de betekenis van de rug in mode. De complexe relatie met de rug, die vaak wordt vergeten, heeft in deze tentoonstelling de hoofdrol. De rug heeft vaak negatieve connotaties in spreek- en schrijftaal. Denk bijvoorbeeld aan: ‘het geld groeit niet op de rug’, ‘iemand de rug toekeren’ of ‘zijn rug rechten’. In kunst kunnen deze betekenissen worden gebruikt om symbolisch een boodschap over te brengen, ook in mode. Veel modeontwerpers hebben deze ‘zwakke’ positie van de rug gebruikt in nieuwe creaties. De tentoonstelling ‘Back Side: Fashion from Behind’ laat dat zien met 140 kledingstukken en accessoires. Haute couture creaties worden afgewisseld met prêt-à-porter kleding, uit de 18^e eeuw en uit hedendaagse modecollecties.

Een dialoog tussen mode, beeldhouwkunst en het lichaam

Een extra speciaal element – wellicht hetgeen dat deze mode expositie uniek maakt – zijn de sculpturen van de 19^e-eeuwse Franse beeldhouwer en schilder Antoine Bourdelle. Met nieuwe ogen kijken we naar het werk van Bourdelle: zijn krachtige, gespierde bustes en de fijne lijnen van zijn sculpturen gaan de interactie aan met diverse mode items. De ontwerpen die worden getoond laten een dialoog zien tussen mode, de sculpturen en het lichaam. De bustes van Bourdelle trekken de focus nóg meer naar de rug. Op welke manier? Twee voorbeelden van kledingontwerpen uit de tentoonstelling zullen dat duidelijk maken. Maar om te beginnen: waarom is er een fascinatie voor dit lichaamsdeel in de kunsten?

Exhibition entrance, ‘Back Side: Fashion from Behind’, Musée Bourdelle, Parijs. (c) Laura Koop

Focus en fascinatie voor de rug

Onze westerse maatschappij lijkt geobsedeerd met hetgeen we als eerst zien als wie iemand ontmoeten: het gezicht. Ook in de mode-industrie ligt de focus op het vooraanzicht. De ruimte die naar de exposite leidt, maakt dat op een indrukwekkende manier visueel zichtbaar. De muren van deze gang zijn bedekt met foto’s die zijn genomen door modefotografen tijdens de Parijse Fashion Week van september 2018. Opvallend is dat op álle 3607 foto’s de modellen en face zijn afgebeeld. Geen enkele foto is van een zij- of achteraanzicht genomen. Deze ‘oppervlakkige’ foto’s laten het driedimensionale aspect van onze lichamen en kleding die ze dragen weg. Dat geeft een vertekent beeld. Tijd om de focus te leggen op mode juist onze rug accentueert, zoals de Japanse ontwerper Rei Kawakubo.

Rei Kawakubo ‘Comme des Garçons’, prêt-à-porter, printemps-été 1997, collectie ‘Body Meets Dress, Dress Meets Body’. (c) Laura Koop

Rei Kawakubo ‘Comme des Garçons’, prêt-à-porter, printemps-été 1997, collectie ‘Body Meets Dress, Dress Meets Body’. (c) Laura Koop

Rei Kawakubo: kleding vormgeven zoals een beeldhouwer

De lente/zomer collectie ‘Comme des Garçons’ van Rei Kawakubo uit 1997 is een belangrijke collectie in de geschiedenis van hedendaagse haute couture. De beroemde ‘Lumps and Bumps’ jurk is een manifest. De Japanse ontwerper legt zijn aandacht niet langer op de kledingstukken die we dragen, maar op het lichaam.

Zoals een beeldhouwer zijn sculptuur vormgeeft, zo heeft Kawakubo haar ontwerpen vormgegeven.  Ze geeft haar modellen een nieuwe vorm en daarmee geeft ze hen ook een ander lichaam. Dit doet ze door stukjes katoenen stof op ongebruikelijke plekken te zetten. Het lijkt alsof er opgeblazen zwembandjes onder de kleding zijn verstopt. Ronde vormen bevinden zich op de ‘verkeerde’ plekken door de extra stof op de schouders, de rug of armen. Op deze manier stelt ze het menselijk lichaam en het geïdealiseerde lichaam ter discussie. Zo heeft het rood met roze gekleurde ontwerp van Kawakubo extra vullingen op de rug. Een torso gemaakt door Bourdelle staat in dezelfde ruimte, waardoor het ontwerp van Kawakubo een andere lading krijgt. Zowel de buste als het kledingstuk – hoewel uit een compleet andere tijd en context – hebben een gebochelde rug. In de westerse samenleving van de 21^ste-eeuw is het de norm om een fit en gespierd lichaam te hebben. Een gespierde rug hoort daarbij. Zeker doordat de moderne ontwerpen van Kawakubo tussen de 18^e-eeuwse sculpturen van Bourdelle staan, wordt benadrukt dat het schoonheidsideaal niet vastligt.

Aandacht naar de achterkant: de rug als boodschapper

Op een heel andere manier dan Rei Kawakubo, helpt hedendaagse confectiekleding ook om de focus op onze rug te leggen. Een ruimte van de expositie is gewijd aan hedendaagse kledingstukken die een tekst, logo, of print op hun rug hebben, waaronder een spijkerjas van de Zara. Te midden van deze kledingstukken staat een buste van Bourdelle.

Antoine Bourdelle, ‘Mécislas Golberg, bust-stele’, 1898. (c) Laura Koop

In de traditionele bouwhouwkunst wordt de rug heel natuurgetrouw getoond: de spieren, botten en andere anatomische details worden zo precies mogelijk in het beeld verwerkt. Deze buste van Bourdelle is echter zo vlak als een tafel. Hiermee wordt benadrukt dat onze rug het meest geschikt is om een boodschap over te brengen. In plaats van frontale portretten, zoals het geval is bij de modefoto’s van een Fashion week, trekken deze kledingstukken hun aandacht naar de achterkant. De focus verplaatst naar de rug. Deze ontwerpen tonen ook dat onze rug niet alleen een sterk lichaamsdeel is, maar ook het meest kwetsbaar en fragiel, immers hebben we geen ogen in onze rug om te zien wie ons bekijkt. Niets belemmerd voorbijgangers om de letters op de achterkant van je jas te lezen, simpelweg omdat ze daar het best zichtbaar zijn. Kledingmerken, zoals de Zara, weten daar handig gebruik van te maken.

Ogen in je rug hebben

Het lichaamsdeel waarvan we het minst verwachten, onze rug, blijkt een fascinerend thema in mode. Onze rug kan net zoveel zeggend kan zijn als ons gezicht. Dankzij kledingontwerpers als Rei Kawabudo is er aandacht voor zaken die vanzelfsprekend zijn, zoals de afwezigheid van aandacht voor de rug. En dankzij curatoren als Alexander Samson die tentoonstellingen als deze mogelijk maken, worden we uitgedaagd om onze focus eens verleggen.

Wil je de tentoonstelling zelf bekijken? Het Musée Bourdelle in Parijs exposeert deze tentoonstelling nog tot 17 november.