Modemuze X Volkskrant: Pofmouw

In samenwerking met de Volkskrant publiceert Modemuze elke week een themapagina die aansluit bij het artikel 'Voorlopers' van Wieteke van Zeil uit de zaterdageditie van de krant. In 'Voorlopers' worden hedendaagse modeverschijnselen besproken met een link naar het verleden. Dit keer is het thema: pofmouwen.

Een pofmouw is simpelweg een mouw met een pof. Een pofmouw geeft de draagster een zekere bewegingsvrijheid, door de bovenarm langs alle kanten van de arm extra ruimte te geven. Het soort pofmouw (lengte en grote) is afhankelijk van de tijdsperiode en de heersende mode.

Splitten en poffen

Tijdens de Italiaanse Renaissance (ca. 1440-1500) droegen vrouwen een cotta (onderjapon) met daaroverheen een cloppa of giorna (overkleed met open zijkanten). Het overkleed had losse mouwen. Bij de mouwen van de cotta zien we, net als bij de mannenkleding, de splittenmode terug.

In het derde kwart van de vijftiende eeuw werd deze mode geïntroduceerd door soldaten van huurlegers. Zo zouden Zwitserse beroepskrijgers, na hun overwinning op de Bourgondische Karel de Stoute in 1477, de buitgemaakte zijden tenten gebruikt hebben om hun kapotte kleding te repareren. Met gekleurde lapjes zijde achter hun gescheurde kleding creëerden ze een nieuwe mode.

Al snel werd deze opgepikt door de burgerij. In de bovenkleding werden splitten aangebracht, waardoor het witte hemd of een gekleurde onderliggende stof te zien was. Dikwijls werd de stof gedeeltelijk door de splitten naar buiten getrokken.

Het rijke Spaanse hof gaf in de tweede helft van de 16^de eeuw de toon aan. De kleding van de vrouw bestond uit een overkleed met een zichtbare onderrok. De lange (losse) mouwen waren dikwijls van dezelfde stof als de onderrok. Aan het begin van de zeventiende eeuw was de kleding van de vrouw breed bij de schouders en had het overkleed brede mouwen. In de tweede helft van de zeventiende eeuw hadden japonnen wijd uitlopende poffende mouwen, die aan de bovenzijde voorzien van splitten waardoor het hemd (?) te zien was.

À l'antique

In het begin van de negentiende eeuw droegen vrouwen japonnen met korte pofmouwen, een laag decolleté en een hoge taille. Het oude Griekenland, geboorteplaats van de democratie, diende dankzij recente opgravingen als grote inspiratiebron voor zowel de politiek als voor vrouwenkleding.

Zo ontstond er dankzij de wit marmeren Grieks/Romeinse beelden een mode voor witte japonnen ‘à l’antique’. Ze werden gemaakt van dunne materialen in lichte tinten, waarbij mousseline de voorkeur had. Naast korte pofmouwen waren lange mammelukkenmouwen (in het Frans: manches à la Mameluk) populair, waarbij de mouwen in delen zijn geplooid. Deze mode kwam op na Napoleons veldtocht in Egypte in 1798 waarbij hij de mammelukken versloeg.

Men keek niet alleen terug naar de klassieke oudheid, maar ook de Renaissance was een bron van inspiratie. Zo keerde het korte poffende overmouwtje terug in de vrouwenmode en was een geliefd en modieus detail in de jaren 1810.

Schapenboutmouwen of manches à gigot

In de jaren 1820 en 1830 kwam het zandlopersilhouet in de mode: dit betekende een sterk ingesnoerde taille, wijde rokken en enorme pofmouwen. De japonnen hadden schapenboutmouwen, die ook wel gigot mouwen (in het Frans: manches à gigot) werden genoemd. De schapenboutmouw is een soort pofmouw, waarbij er bovenaan de schouder extra ruimte is in plaats van over de gehele bovenarm.

De lengte van een schapenboutmouw is meestal tot net voorbij de ellenboog of tot aan de pols. De schapenboutmouwen groeiden tussen 1825 en 1835 uit tot een volumineuze omvang. De schouderlijn zakte en de inzet van de mouw viel daardoor om de kop van de bovenarm. Deze extreem wijde (en onpraktische!) mouwen kregen de bijnaam ‘imbéciles’.

Transparante overmouwen van gaas of organdie waren bij deze mode zeer gewild. Beginnend bij de schouders omhulden zij de hele arm en lieten de ondergelegen korte pofmouwen zien. De epauletten, genaamd ‘jockies’, die als versiering aan de kop van de mouw aangebracht werden, waren geïnspireerd op de schouderkleppen uit de tweede helft van de zestiende en het begin van de zeventiende eeuw.

Negentiende eeuwse variaties

Na 1840 worden de mouwen nauwsluitend en wordt de bewegingsvrijheid van de vrouw minder. Rond 1850 werden de lange mouwen naar onder verwijd, en pagodemouwen genoemd. Hieronder droegen vrouwen poffende ondermouwen van batist of tule.

In de negentiende eeuw leek de avond- en balkleding op de daagse japon, maar was korter en had een laag decolleté en korte pofmouwen. Zo was bij de avondkleding rond 1870 het decolleté rond of vierkant; bleven de schouders onbedekt en waren de pofmouwen klein van model.

Rond 1892 kwamen (net als rond 1820-1830) de schapenboutmouwen weer in de mode. In 1895 ontstond hieruit een extreem ballonvormig model. Deze ballonmouwen werden met allerlei kunstgrepen bol gehouden, onder andere door het gebruik van stevige stof, baleinen en zogenaamde steunballonnen. Na 1897 was een hoge kopmouw, ook wel ‘demi-gigot’ genoemd, veruit favoriet. Bij de gedecolleteerde avondkleding daarentegen werd nog de voorkeur gegeven aan kleine, vaak poffende mouwtjes. Eind 1898 was de nauwsluitende mouw weer terug.

De pofmouw in de twintigste eeuw

In de jaren 1930 had de kleding van de vrouw een slank en recht silhouet verkregen. De schouders waren enigszins verbreed en voorzien van pofmouwen. Deze kopmouwen met een poffende bovenkant waren erg populair.

In de jaren 1950 zien we korte pofmouwen met name terug in meisjeskleding. Maar ook modehuizen als Christian Dior, Pierre Balmain en Hubert de Givenchy laten korte en lange pofmouwen terugkomen in hun ontwerpen.

In de jaren 1980 waren er verschillende mode-invloeden, waaronder punk en sportkleding. Zakelijke kleding, zoals mantelpakjes met schoudervullingen, werden door yuppen (young urban professionals) gedragen. Avondkleding was daarentegen uitbundig en gemaakt van glanzende stoffen met felle kleuren. Avondjurken hadden ballonrokken, grote pofmouwen of waren juist klassiek strapless.

Tekst en onderzoek: Judith van Amelsvoort, Junior modeconservator Amsterdam Museum