More than Classical

Sluike japonnen met hoge taillelijnen, fijn geborduurde sjaals en kapsels in Romeinse stijl. Voor de mode van de vroege negentiende eeuw vormde de Klassieke Oudheid een belangrijke inspiratiebron. Tegelijkertijd werd de empiremode ook door kleding uit andere tijden beïnvloed, waaronder de late Middeleeuwen en de Renaissance. De collecties die zijn aangesloten bij Modemuze omvatten diverse kledingstukken, accessoires en modeprenten die deze invloeden zichtbaar maken.

Met de val van het Franse koningshuis kwam in de late achttiende eeuw ook een tijdperk van torenhoge pruiken en extravagante hofjaponnen ten einde. Kort na de Franse Revolutie begonnen modieuze vrouwen hun wijduitstaande rokken te verruilen voor een sluiker silhouet dat geïnspireerd was op de kleding van de Klassieke Oudheid. Tegen de eeuwwisseling kenmerkte de vrouwenmode zich door lichte japonnen met hoge tailles en soepel vallende rokken, het liefst zo wit als antieke marmeren beelden. Napoleon had zich voor zijn nieuwe keizerrijk, dat hij net zo machtig wilde maken als het oude Rome, geen passendere mode kunnen wensen.

Toch was de mode tijdens Napoleons regime niet alleen maar kleurloos en classicistisch. Naast de vele kleurrijke japonnen die wij uit deze tijd kennen (bekijk er bijvoorbeeld meer dan honderd op ‘Thank God It’s Not White And Poofy!’), werden Empirejaponnen regelmatig verrijkt met decoraties en accessoires die weinig met het oude Rome of Griekenland te maken hadden. Een bekend voorbeeld daarvan is de mode voor oriëntaalse accessoires als tulbanden en kasjmiersjaals die Napoleons militaire campagnes op gang brachten.

Joséphine, keizerin der Fransen

Wat minder vaak wordt benoemd is dat er tot de vroeg negentiende-eeuwse mode ook invloeden uit recentere historische periodes doordrongen, met name de vijftiende, zestiende en zeventiende eeuw. Napoleons echtgenote Joséphine speelde daarbij een belangrijke rol.

Joséphine, een modebewuste keizerin met toonaangevende smaak, had een voorliefde voor historische details die regelmatig hun weg naar de Franse modes vonden. Zo had de japon die zij tijdens haar kroningsceremonie in 1804 droeg een puntige kraag geïnspireerd op de zeventiende-eeuwse portretten van koningin Maria de’Medici. Joséphine bracht hiermee een mode in zogeheten ‘chérusques’ op gang: opstaande kantkragen die over beide schouders bevestigd waren. Enkele jaren later zorgde de keizerin ook voor de populariteit van smallere, op zestiende-eeuwse kragen geïnspireerde ‘collerettes’, zoals zij op onderstaand portret draagt. 

Jean-Baptiste Isabey, Keizerin Josephine, 1808, Wallace Collection

Ook in de mouwen werden regelmatig historische invloeden verwerkt, zoals de kroningsjapon van Joséphine opnieuw laat zien. Het type lange, nauwsluitende mouw met poffende kop dat Joséphine hier draagt was geïnspireerd op de Italiaanse renaissancemode en kwam bekend te staan als een ‘Juliet sleeve’, vernoemd naar Shakespeare’s tragische heldin.

Ook de ingeknipte mouwen die in de zestiende en zeventiende eeuw modieus waren, vormden een inspiratiebron voor de empiremode. Waar de oorspronkelijke spleetmouwen nog wel eens een voering in contrasterende kleur zichtbaar maakten, beperkte de negentiende-eeuwse variant zich meestal wel tot witte of crèmekleurige onderstoffen. 

Detail van een Empirejapon met ingeknipte mouw, 1811, Metropolitan Museum

Manche à la Mameluck

Ook de hieronder afgebeelde mouw heeft vermoedelijk een historische achtergrond. Gesegmenteerde lange mouwen kregen in modetijdschriften verschillende namen, waarvan ‘manche à la Mameluck’ de meest gebruikelijke was. Of dit type mouw daadwerkelijk geïnspireerd was op de kleding van de Mamelukken – een Egyptische militaire kaste die Napoleon in 1798 overwon – is echter de vraag. Qua vorm heeft de mamelukmouw namelijk veel weg van de zeventiende-eeuwse ‘virago sleeve’, een mouw met meerdere poffen waarop Marie-Antoinette al in de jaren 1780 een variant populariseerde.

Hoewel men tijdens veldtochten door Egypte natuurlijk ook gesegmenteerde mouwen kan hebben aangetroffen, levert een korte zoektocht naar mamelukkerdracht daar geen voorbeelden van op. Daarbij werden ook openvallende overjaponnen, die vooral doen denken aan Griekse tunieken, vaak als ‘Mameluk’ aangeduid, wat suggereert dat de Mamelukken als fenomeen misschien meer tot de verbeelding spraken dan hun kleding dat deed. 

Costume Parisien, Chapeau et Robe de Cachemire, Manches à la Mameluck, 1810

In de loop van de negentiende eeuw zouden historische invloeden uit de periode na de Klassieke Oudheid een nog grotere rol binnen de mode gaan spelen. Toch is de aanzet hiervoor al duidelijk in de empiremode te zien.