Stoppen en stoplappen

Elk meisje leerde vroeger een aantal basistechnieken voor het repareren van geweven en gebreide stoffen met naald en draad. Bij het naaionderwijs hoorde het maken van een ‘stoplap‘ om scheuren en gaten in textiel te kunnen repareren. Zo werd er geoefend met het stoppen van een winkelhaak of het repareren van een gat, die met opzet in de lap waren gesneden.

Reparatie van versleten stof of gat

De techniek van het stoppen is het opnieuw weven met naald en draad van versleten stof of het dichten van een gat. Stoppen is eigenlijk weven waarbij men met de naald over en onder de draad van de stof doorgaat. Tijdens het stoppen van een gat wordt met garen een netwerk van horizontale en verticale draden gespannen. Deze worden vastgehecht aan de stof rond het gat. Bij gebruik van dezelfde kleur draad kan de stop onzichtbaar worden. 

Een oefening in kleur

Door het gebruik van gekleurd garen ontstaan strepen of ruiten. De keperbinding is te herkennen aan de schuine strepen waarmee nieuwe variaties konden worden gemaakt. Dat gekleurd draad werd in een stoplap vaak gebruikt omdat het helpt met het leren van de verschillende technieken: het is makkelijker om te zien wat je aan het doen bent en fouten zijn beter te zien. Het uiteindelijke doel was om alles onzichtbaar te kunnen stoppen.

Stoppen, doorstoppen of mazen

In beschrijvingen worden vaak verschillende termen door elkaar gebruikt. Met stoppen herstel je het weefwerk (dit kan onzichtbaar en zichtbaar -ter decoratie-). Met doorstoppen verstevig je dun geworden stof of breisel en mazen wordt gebruikt bij dun breiwerk: met een maassteek de breisteek volgen.

Met een ‘brei-stop‘ konden meisjes oefenen in het repareren van kousen. Soms werd rond het gat eerst een verstevigende draad gelegd. Daarna werden horizontale en verticale draden geregen over het gat waardoor een weefwerkje ontstond. Om het gat zo onzichtbaar mogelijk te stoppen werd gebruik gemaakt van hetzelfde materiaal als waarvan het breiwerk is gemaakt.

Om het stopwerk netjes en glad te doen, werd vaak een stop-ei onder de te bewerken stof gehouden. Daarnaast kunnen gaten in breiwerk worden gevuld met maaswerk. Daarbij worden met naald en draad breisteken ‘geborduurd’ over een aantal voorgespannen hulpdraden. Goed maaswerk is niet te onderscheiden van breiwerk.

Kousen en sokken stoppen was een tijdrovend en veel terugkomend werk omdat deze het meest onderhevig waren aan slijtage. Bovendien bleven de stoppen onzichtbaar voor de buitenwereld en konden de kousen met gemak vele malen worden hersteld.

Merkjes aanbrengen

Naast het stoppen en herstellen van allerlei gaten leerden meisjes borduren voor het verfraaien, maar ook praktisch voor het markeren van huishoudelijk textiel. Zo was het door het aanbrengen van initialen of tekens makkelijker verschillend textiel te identificeren op wasdagen. 

Visible mending

Het stoppen staat als techniek weer in de belangstelling. Niet meer onzichtbaar maar juist ‘visible mending’ is nu een trend: het zichtbaar herstellen van de reparaties. Daardoor is er hernieuwde belangstelling voor museale voorwerpen die vanwege de gebruikssporen tot voor kort nauwelijks werden getoond. Door het bestuderen van deze kledingstukken kunnen we iets achterhalen van de vindingrijkheid van vroegere generaties. Ook de vele oefeningen uit het naaionderwijs op de soms prachtig versierde stoplappen kunnen op nieuwe belangstelling rekenen.

Verder lezen:

MGA Schipper- van Lottum, Merk-en stoplappen. Schoolwerk van Amsterdamse meisjes uit vier eeuwen. Amsterdam 1980.

Berthi Smith-Sanders, Merk & stoplappen uit het Burgerweeshuis Amsterdam. 2013. In dit boek zijn ook patronen te vinden.

Blog over visible mending van Tom van Deijnen: Blog Tom of Holland

Tom of Holland deelt zijn favoriete boeken over dit onderwerp in zijn blogpost over mending books

Met dank aan: Tom van Deijnen (Tom of Holland, visible mending programme), Gieneke Arnolli (Fries Museum), Judy Cerfontaine (DierbaarGoed Arnhem)