Modieus zwanger in de 18e eeuw

De wijdvallende achttiende-eeuwse sacquejapon heeft een grappige ontstaansmythe. Madame de Montespan, maîtresse van Lodewijk XIV, zou een vroege vorm van deze volumineuze japon hebben geïntroduceerd om haar buitenechtelijke zwangerschappen te verhullen. Met een ongetailleerde japon zou haar buik tenslotte niet zo opvallen. Toch wist zij het roddelgrage Franse hof niet om de tuin te leiden. “Madame de Montespan heeft haar ‘robe battante’ aan, ze zal dus zwanger zijn”, werd er vrij snel geconcludeerd.

Zwangerschapsgarderobes

Madame de Montespan was niet de enige, die zich tijdens haar zwangerschappen druk moest maken om haar garderobe. Volgens onderzoek naar de sterfteregisters van Engelse parochies, brachten moeders tussen 1500-1800 binnen een tijdsperiode van 15 jaar gemiddeld 7 à 8 kinderen ter wereld, miskramen niet meegerekend. Voor veel vrouwen betekende dat, dat zij regelmatig hun bestaande kleding moesten vermaken om ruimte te geven aan hun groeiende buik. Positiekleding zoals wij die nu kennen, was toen nog niet gebruikelijk. 

Toch ontdekten wij onlangs in de kostuumcollectie van het Gemeentemuseum Den Haag een achttiende-eeuws ensemble dat wél specifiek voor een zwangerschap is gemaakt. Het betreft hier een modieuze ‘pierrot’ (jak) en rok van twee soorten wit katoen getamboureerd met geel/blauwe zijden bloemmotiefjes, gedateerd circa 1788-1795. Hoewel dit kostuum regelmatig geëxposeerd is, onder andere tijdens de collectiepresentatie Haute Couture en Prêt-À-Porter (1998), was nog niet eerder vastgelegd dat het een zwangerschapsjapon betrof.

Zwangerschapsensemble, pierrot en rok OW 27

Zwangerschapskwalen

Op de foto die enkele jaren geleden gemaakt is, is de zwangerschap dan ook niet zichtbaar. Dat komt omdat de ‘buik’ van de draagster is weggewerkt met grote oprijgen. Mogelijk bleek tijdens een kostuumshow in de vroege jaren van de collectie, waarvan ook andere verkleedsporen aanwezig zijn, dat het jak op een normaal vrouwenlichaam niet mooi zat. Wanneer de oprijgen verwijderd zouden worden, zou er echter een duidelijke buik verschijnen. Daarbij komt dat de rug en mouwen niet van zodanig groot formaat zijn, dat het aannemelijk zou zijn dat het ensemble door een vrouw met overgewicht is gedragen.

Ook andere kenmerken duiden erop, dat het kostuum specifiek voor een zwangerschap gemaakt is. Zo sluit de rok door middel van inhaalbanden. Dit is ongebruikelijk voor achttiende-eeuwse rokken, die meestal een linnen rokband in de taille met aan weerszijden een haak-en-oogsluiting hebben. Om een groeiende buik tegemoet te komen moest zo’n rok vaak uitgelegd worden, wat overigens wel gebeurde. Inhaalbanden maken aanpassingen in de tailleomtrek echter een stuk eenvoudiger. Groeide de buik, dan kon de rok gewoon iets losser aangetrokken worden en waren er geen versteloperaties nodig. Een andere aanwijzing voor zwangerschap zijn de afgeronde voorpanden van het jak, die men vaker tegenkomt in zwangerschapsjakken.

Modieus zwanger

Veel achttiende-eeuwse japonnen die tijdens zwangerschappen zijn gedragen vertonen ouderwetse kenmerken. Zo bevat de collectie van het Gemeentemuseum een japon van midden-achttiende-eeuwse zijde, die voor een zwangerschap vermaakt is en tussen 1800-1805 nog gedragen moet zijn. Dit ensemble is echter bijzonder modieus voor een informele japon uit de revolutietijd. Pierrots – getailleerde korte jakjes met geplooide, afstaande schootjes - raakten rond 1785 in de mode, mede onder invloed van het toneelstuk Le mariage de Figaro (1784). Daarin droeg de hoofdrolspeelster Suzanne, de kamenierster van een gravin, een “wit jak met schootjes” dat al gauw zijn weg vond naar de Franse modeprenten.

vermaakte japon van midden-achttiende-eeuwse zijde, 1800-1805 - collectie Gemeentemuseum Den Haag

Wel zou het ensemble vermaakt kunnen zijn uit iets oudere kleding, mogelijk twee rokken of een overjapon met een rok. Hoewel dit op het eerste gezicht niet opvalt, zijn er twee verschillende stoffen in het ensemble verwerkt: een gekeperde en een ongekeperde katoen. Beide stoffen zijn voorgeborduurde panelen uit Gujarat in Noordwest-India, getamboureerd in soortgelijke bloemmotieven. De grootste verschillen zijn in het randmotief en de kwaliteit van het borduursel zichtbaar. Veel ouder dan het ensemble zullen de stoffen echter niet zijn. Ouderwets zal de draagster zeker niet geleken hebben.

Meer lezen?

Madelief Hohé, ‘Onzichtbaar zwanger’ in Romantische Mode: Mr Darcy meets Eline Vere (2014), pp. 124-127

Jacoba de Jonge, “Modieus zwanger in de 19^e eeuw’ in Een leven in mode: vrouwenkleding 1750-1950 uit de collectie Jacoba de Jonge (2012), pp. 82-95

Ietse Meij, Haute Couture & Prêt-à-Porter (1998), pp. 28-32

Lynda Payne, ‘Health in England (16th–18th c.)’ in Children and Youth in History