Verbinden op afstand: hoe mode daarop inspeelt

Waar denk je aan bij de woorden bescherming, bedekken of verbergen? Welke kledingstukken komen in jou op? Als je deze woorden intypt in het zoekvenster bij Modemuze krijg je wellicht hele andere kledingitems te zien dan je verwachtte. De huidige coronapandemie heeft ons opnieuw laten nadenken over wat beschermende kleding kan betekenen.

Ikzelf typte deze woorden in en scrolde door pagina’s vol hoeden en poncho's. Van tevoren dacht ik aan maskers, gezichtsbedekking en wellicht werkgerelateerde of militaire uniforms. Ik dacht aan de kledingstukken waar deze post naar verwijst en de woorden die social designer Karim Adduchi gebruikt om zijn modeontwerpen te beschrijven.

In de expo the new normal staat onder andere het werk en de visie van Karim Adduchi centraal. Zo toont hij het onderstaande ensemble, de eerst getoonde look uit z’n show ‘She Lives Behind the Courtyard Door’ (2016) als ook een speciaal voor de expo gemaakt mondmasker. In de expo the new normal wordt zijn werk in een nieuwe context geplaatst.

De woorden bescherming, bedekken en verbergen krijgen door Covid-19 een nieuwe lading. Jezelf beschermen door jezelf af te schermen is wat we horen bij ‘social distancing’. In dit blog zoom ik in op de werken van Karim en de thematiek van de expo, én zoek ik parallellen in de modegeschiedenis: hoe dagen deze werken ons uit om na te denken over 'het nieuwe normaal’?

She Lives Behind the Courtyard Door

In maart verbleven we massaal thuis. In onze relatief korte periode van ‘social distancing’ kwamen beelden binnen via social media van andere thuisblijvers. Deze afgesloten levensstijl resoneert sterk met het verhaal achter Karim’s collectie ‘She Lives Behind the Courtyard Door’. De look in de expo was de eerst getoonde look in de modeshow die de Amsterdam Fashion Week in 2016 opende.

De in 2015 afgestudeerde Karim Adduchi (1988) haalde voor deze collectie zijn inspiratie uit zijn eerste vijf levensjaren. Deze jaren in Marokko spelen zich vooral af in de binnenplaats van het huis omringt door de vrouwen die nu nog altijd een belangrijke rol spelen in zijn werk. Karim vertelt ons dat deze vrouwen leven zoals velen in een ommuurde omgeving, de binnentuin van hun huis. Hij ervoer deze plek als een veilige, positieve kooi. Verwijderd van de maatschappij, maar waarbinnen heel veel vrijheid was. De kooi met zicht op de lucht voelde niet als afgesloten zijn, maar eerder als verborgen, geborgen zijn en daardoor beschermd. Deze ervaring en herinneringen wilde hij omzetten in couture(stukken) waarin het erfgoed verweven wordt met moderniteit.

De show opende met een jongen van 5-jaar oud die over de catwalk naar een poort loopt. Je hoort vrouwen zingen. Hij opent de poortdeuren, het geluid vervormt en het eerste model loopt naar buiten. Ze draagt een 100-jaar oude kaftan uit een paleis in Tanger en haar gezicht wordt bedekt door een Syrische lampenkap van versierd metaal met lange franjes. Ze neemt plaats op een houten blok in het midden van de catwalk. De andere modellen komen om en om naar buiten en lopen om haar heen terwijl zij daar blijft staan. Aan het einde van de show rent Karim zelf de catwalk op, neemt bij de hand en loopt samen met haar terug naar de ‘courtyard’.

Figuur 3: Look uit collectie She Lives Behind the Courtyard Door (2016). Bron: Karim Adduchi

Bescherming, bedekken of verbergen

De 'head piece', de Syrische lampenkap, verwijst naar het concept bedekken: een vorm van bescherming. Er vindt nu een verandering plaats over hoe we nadenken over het gebruik van middelen om jezelf te bedekken en hierdoor te beschermen.

Waar mondmaskers een medische rol hebben om omstanders te beschermen tegen jouw uitgeademde lucht, bedekken ze ook jouw gezicht. Mondmaskers werden zeker de laatste jaren vooral gebruikt als vermomming. Bij protesten en rellen zagen we online en in de kranten jongeren in o.a. Parijs en Hongkong mondmaskers dragen. De mond afdekken is namelijk een manier om jezelf onherkenbaar te maken. Daarmee kan je jezelf, jouw privacy, bewaken. In dit geval is een mondmasker dus meer een masker.

Normalisering van (mond)maskers

De afgelopen jaren waren maskers al vaak onderdeel van menig catwalk en mode-expositie. Maar ook zagen we steeds vaker maskers voor de mond als trend. Een fenomeen overgewaaid uit straatcultuur én Azië. Naast dat in Zuidoost-Azië het mondmasker vaak gedragen wordt uit beleefdheid om een ander niet ziek te maken, is dit ook een middel om in het verkeer deel te nemen. Vele grote steden wereldwijd zijn onderhevig aan smog en een mondmasker dragen helpt enigszins.

Mondmaskers werden door modeontwerpers omarmt vanaf het begin van de corona-crisis. De meeste modehuizen en designers kwamen met items in hun online shops. Artiesten verschenen in het voorjaar in speciale Covid-Couture bij award uitreikingen, denk aan hoe Erykah Badu ons verraste in het voorjaar en aan hoe Lady Gaga ons tijdens de VMA’s vele type mondmaskers introduceerde. Tutorials en DIY-instructies om zelf aan de slag te gaan kwamen in blogs en krantenartikelen voorbij. Wat nog niet zo lang geleden een 'novelty' leek, is nu niet meer weg te denken uit onze garderobe. Het wordt gezien als middel om uit te dragen dat je om een ander geeft.

Figuur 4: 'Nefertiti' hoofdstuk + mondmasker, speciaal gemaakt voor 'the new normal'. Foto: Karim Adduchi

Doe-het-zelf

Karim Adduchi haakte ook aan, maar op zijn eigen manier als social designer. Hij zette zijn atelier in om honderden mondmaskers te produceren voor organisaties die werken met onder andere daklozen en ongedocumenteerden. Met The World Makers maakte hij twee maanden lang maskers. Hij deelde het op Instagram samen met een ontwerp waarmee mensen zelf aan de slag kunnen gaan. Veel mensen maakten hier gebruik van en volgden zijn voorbeeld om maskers te maken voor o.a. verzorgingshuizen. Naast dergelijke maskers maakte Karim ook een couture-variant, speciaal voor de tentoonstelling, zie bovenstaande afbeelding. In het masker refereert hij aan de hoed van Nefertiti - een koningin uit het Oude Egypte - maar met een hedendaagse link. Hij bevraagt hiermee: zijn we inmiddels al gewend aan de masker dat het nu niet eens meer opvalt dat een gekoppeld wordt aan het iconische hoofdstuk van Nefertiti?

Het delen van zijn ervaring met anderen is een rode draad in Karim’s oeuvre. Na zijn eerste show merkt Karim dat hij niet meer alles alleen wilt doen en dat hij de ervaring graag met anderen deelt. Naast de mondmaskers riep Karim mensen in april van dit jaar op om deel te nemen aan zijn Social Couture project. Via zijn stichting 'The World Makers' gaf hij leven aan het project ‘Social [Distancing] Fabric Project’. Het idee is dat iedereen een patroon van een door Karim getekend gezicht toegestuurd krijgt, inclusief het benodigde materiaal. De gezichten worden later bij elkaar gevoegd tot groot collectief borduurwerk. Ze ontvingen ruim 500 aanmeldingen waarvan er uiteindelijk 200 deel hebben genomen. Het idee om het project op deze manier vorm te geven ontstond tijdens de lockdown. Hoe kon het samenwerkingsproject gerealiseerd worden zonder fysiek samen te komen?

Figuur 5: Social [Distancing] Fabric Project. Bron: The World Makers

Terwijl de borduurwerken langzamerhand binnendruppelen, ontvangt hij verhalen en bedankjes ingesloten in de enveloppen. Het proces en de extra’s zal vertaald worden in een Social Document, zonder het woord COVID te betrekken. Karim: “Het project moet tonen wat er met samenwerking gecreëerd kan worden. Het moet niet bijzonder zijn dat dit nu gebeurde, het moet gewoon de manier van werken worden.”

Reduce, re-use, recycle

Deze combinatie van ‘sociaal’ en toch ‘op afstand’ vinden elkaar ook in de modegeschiedenis ook op bijzondere manieren. In de collectie van het Modemuseum Hasselt zien we een ander voorbeeld waarin het delen van een maakproces en bewustzijn van de geschiedenis van bepaalde objecten centraal staan. In zijn Herfst/Winter 92/93 collectie maakte modeontwerper Martin Margiela een wollen trui van militaire sokken uit de jaren 1940. De trui illustreert Margiela's fascinatie voor deconstructivisme en gebruik van ‘ready-mades’, maar toont breien tegelijkertijd als het ultieme doe-het-zelfproject. Vergelijkbaar met Karim, riep ook Margiela mensen op om het proces te delen met de instructies “How to make your own Margiela sweater”. Margiela verwijst hiermee naar officiële instructieboekjes voor breien tijdens de oorlogsperiode, maar zet mensen vooral aan om na te denken over hoe historische gebeurtenissen en kledij met elkaar verweven zijn.

Figuur 6: Trui van militaire sokken, Martin Margiela, 1991-1992, collectie Modemuseum Hasselt. Bron: Modemuseum Hasselt/ Frank Gielen

Gelijkenissen zien we als we opnieuw kijken naar het gouden ensemble van Karim, waarmee deze blogessay is begonnen. In zijn looks refereert hij aan de historische gelaagdheden van kleding en de persoonlijke verhalen achter de stukken. Zo maakt hij in zijn werk vaak gebruik van reststoffen en maakte hij het masker in de expo van materialen uit het ‘Social Distancing project’.

Het waarderen van het kostbare in allerlei bestaande materialen, maar ook het op een andere manier toepassen en eren van het verleden, zien we ook terug in een ander museumobject dat ik onlangs zag in de tentoonstelling ‘Mode op de bon’ in het Verzetsmuseum in Amsterdam. De jurk uit de Museum Rotterdam collectie is een in de Tweede Wereldoorlog handgemaakte avondjapon bestaande uit 1280 ‘zijdjes’. De zijdjes zijn zwarte rechthoekige lapjes stof met een ingeweven voorstelling, in dit geval verschillende Indonesische wajangpoppen. De zijden etiketten werden in verschillende series uitgegeven door Turmac sigaretten vanaf eind jaren ’20.

Figuur 7: Avondjapon in de expo 'Mode op de Bon' (Verzetsmuseum), 1945-1947, collectie Museum Rotterdam, inv. nr. 68832. Bron: Sabine Bolk

Om deze japon te maken moeten er enorm veel zijdjes zijn gespaard én bewaard, maar het moet ook enorme klus zijn geweest om alle stukjes samen te voegen. Helaas weten we niet wie de maker is en wanneer de jurk gedragen is. Maar zoals Karim zijn Social Distancing Fabric Project inzet om mensen de moeilijke tijd door te helpen door ze iets te laten maken, zo kan ik mij voorstellen dat de japon de maker door de oorlogstijd hielp. Maar ook de gedachte aan wanneer de jurk in vrijheid gedragen kon worden, net zoals het moment waarop iedereen samen kan komen om te genieten van Karim’s collectief borduurwerk.

Terugkijkend naar de recente (mode)geschiedenis zien we dat de woorden bescherming, bedekken en verbergen eigenlijk niet veel veranderd zijn in hun lading. Veilig voelen en samen zijn, is een collectief verlangen in iedere samenleving en in iedere tijd. Dit collectief verlangen uit zich in de collectiestukken en het nieuw gemaakte werk dat getoond wordt in de expo the new normal. Het laat zien dat een gedeelde ervaring ons samen laat komen, ook al is dat nu in fysieke vorm niet mogelijk.

Tekst & edit door Sabine Bolk, Roberto Luis Martins en Lisa Whittle