Batik ‘Tiga Negeri’ & de Java Print ‘Good Living’

Wat hebben de populairste Java Print in Ghana en de duurste batik van Indonesië met elkaar gemeen? Een hele hoop en veel meer dan ik zelf dacht!

Daar hing die dan

In de tentoonstelling om het 170-jarige bestaan te vieren van Vlisco, de wax print-drukkerij in Helmond. De batik waarover ik drie jaar eerder een post schreef op mijn eigen blog. 

De blog ging alleen niet over deze batik, maar over het identieke Java Print ontwerp van Vlisco, waarvan ik vermoedde dat het een kopie van een batik was. Ik sloot de post af met dat ik de originele batik graag naast de originele Vlisco zou willen zien om meer uit te vinden over dit ontwerp, niet wetende dat ‘het origineel’ bijna identiek is. Niet alleen identiek in het ontwerp, maar ook de betekenis van het doek, de geschiedenis en de populariteit vandaag de dag.

Tiga Negeri

Laten we bij het begin beginnen. De batik in rood, blauw en bruin, toont een combinatie van motieven uit verschillende regio’s die aan het eind van de 19^de eeuw samen op een doek werden uitgevoerd. Op Java, Indonesië, waren batiks vanaf midden 19^de eeuw enorm gewild en was de drager minder gebonden aan de regels over waar welk motief gedragen diende te worden.

Batikmakers gingen experimenteren met kleuren en motieven uit verschillende regio’s. Zo ontstonden eind 19^de eeuw zogenaamde ‘Tiga Negeri’ batiks. Tiga Negeri betekent letterlijk drie landen, of in dit geval drie staten. De Tiga Negeri batik doelt op het maken – soms alleen verven, soms ook het aanbrengen van de was – op drie verschillende locaties op Java. Het is niet precies bekend waar.

Aan de Noordkust van Java wordt het rood en blauw van de batik in het bijpassende patroon aangebracht – de zogenoemde ‘Pesisir-stijl’, terwijl de bruine achtergrond wordt gemaakt aan de andere kant van Java in de zogenoemde ‘Vorstenlanden-stijl’.

Java Print, Vlisco, artikelnummer: VL0731R.023.06

‘Imitatiebatiks’ en de Java Print van Vlisco

Aan het einde van de 19^de eeuw is er op Java ook een levendige handel in allerlei ander textiel, waaronder ‘imitatiebatiks’. Deze enkelzijdig gedrukte katoenen doen hun intrede op de markt aan het begin van de 19^de eeuw. Ze worden geproduceerd in o.a. Engeland, Nederland en Zwitserland. Deze  worden pas goed verkocht op het moment dat de stoffen ‘wasecht’ zijn, kleurvast zijn, en tweezijdig bedrukt. Deze stoffen zijn een voorloper van de nu zo bekende wax prints, maar hebben een geheel eigen markt.

Eind 19^de eeuw worden de ‘imitatiebatiks’ niet alleen in Indonesië verkocht als een goedkoop alternatief voor batik, maar worden ook ‘khanga’ stoffen (een soort imitatiebatik) gemaakt voor o.a. Tanzania en Kenia in Oost-Afrika. En later, als ‘Fancy prints’ of ‘Java Garments’ gaan de stoffen naar o.a. Ghana en Nigeria in West-Afrika. Nu zijn deze prints beter bekend onder de naam ‘Java Print’ van Vlisco.

Tiga Negeri werd op drie plekken op Java gemaakt en later er vooral door geïnspireerd. Vandaag de dag is een Tiga Negeri de ultieme manier om jouw expertise als batikmaker te tonen.

Het ontwerp biedt de mogelijkheid in verschillende stijlen te werken, maar is vooral een doek die gevuld is met zoveel mogelijk patronen. Dit in combinatie met de veelvoud aan kleuren: in de basis rood, bruin en blauw, maar nu vaak ook met geel, groen en zelfs lila. De Tiga Negeri is een van de duurste batikontwerpen van dit moment.

En wanneer draag je deze dure batik? Als je gaat trouwen natuurlijk!

Java Print, 1946, collectie Vlisco - Stichting Pieter Fentener van Vlissingen

Good Living-batik voor een goed huwelijk

Het grootste motief op de batik bestaat uit bloemenranken van lotussen met daartussen vliegende vogels. Dit motief stamt af van de uit India komende ‘levensboom’ en is bekend van o.a. sitsen.

Sitsen of chintz werden verhandeld en tevens veelvuldig geïmiteerd, zowel in Europa als in Indonesië vanaf de 17^de eeuw. De ‘imitatiebatiks’ waren een vervolg hierop.

De ‘levensboom’ komt voor in meerdere geloven en wordt vaak gelinkt aan het verkrijgen van kennis door groei. De lotus die vanuit de modder groeit staat voor puurheid. Een levensboom van lotusbloemen is wat je als pas getrouwd koppel wenst voor de toekomst.

De Java Print is al zeker 75 jaar een bestseller in Ghana. Waar batik vaak zijn naam krijgt van zijn maker of genoemd wordt naar het ontwerp, krijgen Java Prints een naam van de verkopers. In het geval van de levensboom wordt de print ‘Good Living’ genoemd. Dit doek zou beschermen tegen de jaloezie om jouw goede leven. “A good life brings forgiveness”, zoals een eigenaar van deze print vertelt in de video ‘The Currency of Ntoma’ door Godfried Donkor.

Wat hebben de populairste Java Print in Ghana en de duurste batik van Indonesië met elkaar gemeen?

Bijna alles. Twee stoffen op twee plekken ter wereld verbonden in hun geschiedenis, hun ontwerp en hun betekenis, al een eeuw lang.

Meer lezen

- De blogpost ‘Good life’ op De reis naar batik

- Boek ‘Katoendruk in Nederland’ uit 1989

- Boek ‘Indigo, Leven in een kleur’ uit 1985

- Boek ‘Fabric of Enchantment, Batik from the North Coast of Java’ uit 1996

- Boek ‘Batik, de ziel van Java’ uit 1996

- Artikel ‘Over Indische batik-kunst, vooral die van Java’ van G. P. Rouffaer uit ‘Bulletin no. 23 van het Koloniaal Museum te Haarlem’ uit 1900

- Boek ‘Textiele versieringen in Nederlandsch-Indië’ van J.A. Loebèr uit 1914

- ‘Van Vlissingen & Co’s gedenkboek 1846-1946’ uit 1948

Met dank aan de bibliotheek van het Textielmuseum Tilburg en batikexpert William Kwan Hwie Liong.