De ambtsketen in 2015: traditie en vernieuwing

Een aantal burgemeesters vond dat de ambtsketen toe was aan vernieuwing en richtten in 1997 de ambitieuze Werkgroep Ambtsketen op. De Werkgroep onderzocht de vormgeving en functie van de huidige ambtsketen en daarnaast de mogelijkheden en ideeën voor een nieuwe hedendaagse ambtsketen. Zijn de ambities en idealen van de Werkgroep Ambtsketen werkelijkheid geworden? Een terugblik van adviseur van de Werkgroep Ambtsketen Liesbeth den Besten. (Lees in de blog Een hedendaags ambtskostuum: Werkgroep Ambtsketen meer over deze Werkgroep en haar resultaten.) 

Bij de afronding van de Werkgroep in 2001 schreef Den Besten: “Het laatste woord over de betekenis en symboliek van de ambtsketen is nog niet gesproken, maar de Werkgroep hoopt wel een aanzet te vormen tot een nadere gedachtebepaling over de ambtsketen in deze tijd.” 

Opzet geslaagd?

Veertien jaar na dato vertelt Den Besten dat ze niet de indruk heeft dat iedere gemeente het belang en de symboliek inziet van een ambtsketen. De laatste jaren komt het vaker voor dat een aantal gemeenten worden samengevoegd tot één grotere gemeente. Dit zou een uitgelezen kans kunnen zijn voor het ontwerpen van een ambtsketen die symbool staat voor deze nieuwe gemeente. Daar wordt volgens Den Besten echter niet veel aandacht en geld aan besteed; “ze zien het als niet van (groot) belang.” Het feit dat er door de fusering verschillende ambtsketens beschikbaar zijn is volgens Den Besten tevens een vaak gehoord argument. Maar juist omdat er meerdere ambtsketens van verschillende samengevoegde gemeenten zijn, is het volgens haar een goede reden om een nieuwe ambtsketen te ontwerpen die symbool staat voor de nieuw gevormde gemeente. 

Het goede voorbeeld 

Toch noemt Den Besten ook een in haar ogen zeer geslaagd voorbeeld. Zo verscheen Amsterdamse burgemeester Eberhard van der Laan op een demonstratie voor homorechten in 2013 met een combinatie van de statige ambtsketen van Harm Ellens uit 1923 met een plastic kralenketting in de kleuren van de regenboog. Een statement. Van der Laan speelt met de functie, grenzen en de inzetbaarheid van de ambtsketen vandaag de dag en laat zien dat hij een burgemeester van iedereen is. 

Burgemeester Eberhard van der Laan met ambtsketen en plastic kralenketting, 2013

Conversation piece par excellence

Den Besten vertelt dat een aantal functies van de ambtsketen anno 2015 veranderd of vervallen is. De ambtsketen wordt, net zoals in de 19^de eeuw, nog gedragen bij bijeenkomsten van de gemeenteraad, officiële gelegenheden en -ontvangsten waar de burgemeester een vertegenwoordiger van de stad, dorp of gemeente is. De ambtsketen kenmerkt de burgervader. De ambtsketen combineert rituelen en gewoonten, traditie en symbolische waarden en wordt (tegenwoordig) door zowel mannen als vrouwen gedragen: een ‘conversation piece par excellence’. De ambtsketen onderscheidt de burgemeester en geeft hem of haar meer waardigheid. Ook dat blijft onveranderd.

“Binnen ambtsketens is meer variatie mogelijk.”

Tijdens de Werkgroep Ambtsketen is Den Besten zich meer bewust geworden van de symbolische waarde en traditie van de ambtsketen. Ze is van de ambtsketen gaan houden en gaat op zoek naar de betekenis van en de grenzen die aan een ambtsketen worden gesteld. “Er is zo veel over te vertellen.” Uit kranten en tijdschriften knipt en scheurt ze artikelen over, en foto’s van, burgemeesters met hun ambtsketen, met als doel om ooit een onderzoek over het gebruik van de ambtsketen te starten. Op welke manieren wordt de symboliek van de ambtsketen toegepast en wat zegt dat over (de functie van) de burgemeester?  

Den Besten heeft een serie foto’s van aftredende burgemeesters. De foto’s bevestigen de pijn van het vertrek. Het afdoen en overdragen van de ambtsketen heeft hierbij een sterke symbolische waarde. In de groeiende collectie internationale foto’s is ook het verschil tussen sjerpen en ambtsketens te zien. In veel landen dragen burgemeesters een sjerp in plaats van een ambtsketen, die sjerp vindt Den Besten eentonig en bijna potsierlijk. “Binnen ambtsketens is meer variatie mogelijk.”

Aanvullende literatuur:
L. den Besten, De nieuwe keten van de burgemeester, Amsterdam 2001 (Catalogus die verscheen ter afsluiting van de Werkgroep Ambtsketen)
L. den Besten, Darling you look mayor-velous!, Art Jewelry Forum september 2015