De vervaardiging van haarkammen
De oudste kam die er tot nog toe is gevonden dateert uit ± 8000 v. Chr. De kam is van dierlijk bot vervaardigd en in 1972 bij een opgraving ontdekt aan de oevers van de rivier de Eufraat in Syrië. Ook van andere culturen en continenten zijn prachtige voorbeelden overgeleverd.
Het gereedschap van de kammenmaker
De verschillende soorten gereedschappen, waarvan de oudste voorbeelden vaak van vuursteen, werden eveneens terug gevonden. Hoewel eenvoudig van vorm leren ze ons veel over hoe kammen werden vervaardigd en versierd.
Veel later zullen kammenmakers in Europa gebruik maken van hetzelfde type gereedschap. Nu alleen niet meer uit vuursteen, maar van verschillende metalen in combinatie met hout. In het algemeen zou je kunnen zeggen dat deze in veel opzichten overeen komen met de gereedschappen van een timmerman of houtbewerker.
In een werkplaats van een kammenmaker waren naast zagen, messen, schrapers, raspen, burijnen, boren, vijlen en schaven, ook mallen en verschillend materiaal om te polijsten aanwezig.
De oudste haarkam van het Rijksmuseum
De oudste haarkam van het Rijksmuseum dateert uit het eerste kwart van de 16e eeuw. De kam is gemaakt van schildpad en werd gebruikt voor de persoonlijke verzorging. De kam heeft dus geen sierfunctie maar een gebruiksfunctie.(BK-NM-10768)
Verschillende materialen
Het materiaal dat werd gebruikt voor de eenvoudige gebruikskammen moest makkelijk te verkrijgen, te bewerken en stevig van structuur zijn zoals, hout, metaal, bot en hoorn . Naast deze materialen werden voor sierkammen luxere materialen zoals, ivoor, schildpad en (edel)metaal gebruikt. In het derde kwart van de negentiende eeuw kon aan de lijst materialen kunststof zoals celluloid worden toegevoegd. Celluloid bleek een goede vervanging voor hoorn en schildpad en kon beide grondstoffen heel goed nabootsen. Soms zo goed dat met het blote oog het verschil niet waar te nemen is.
De vervaardiging
Voordat met het snijden van een kam kon worden gestart moest men de beschikking hebben over een mooie dunne en gladde plaat van gelijke dikte. Voor hoorn en schildpad, grondstoffen met thermoplastische eigenschappen, was een langdurig proces van weken, koken, en persen voor deze vervorming noodzakelijk.
Vervolgens werden uit de gevormde platen hoorn of schildpad de globale vorm van de kam gesneden of gezaagd.
Voor de verdere bewerking van een kam zat de kammenmaker op een zgn. “Donkey” met in zijn ene hand een klem met hierin de kam. Zijn andere hand had hij vrij om het benodigde gereedschap te gebruiken voor het bewerken van de kam. Op de foto zijn de gereedschappen in een ronde display zichtbaar, direct onder handbereik van de kammenmaker.
De tanden van de kam werden met een speciale dubbel zaag: “Stadda” aangebracht. Zodat de afstand tussen de tanden onderling gelijk bleef. Daarna werden fijnere bewerkingen met andere zagen en vijlen uitgevoerd. Zo waren er speciale gereedschappen voor het afronden van de tanden en het verdiepen en afwerken van de opening tussen de tanden.
Voor de Bewerking van Sierkammen kon gebruik worden gemaakt van mallen.
Na het aanbrengen van deze versiering kon de kam nog in een gewenste driedimensionale vorm worden geperst.
Voor het aanbrengen van de midden versiering van de haarkam uit het Rijksmuseum werd een decoupeerzaag gebruikt en de tanden werden gezaagd met de Stadda.
Als laatste- en zeer tijdrovende handeling vond het schuren en polijsten plaats met schuurpapier, leer en/of wol/katoen. Kammen werden ook wel in een ton, gevuld met stukjes palmhout, rondgedraaid of door elkaar geschud.
Toenemende productie door de populaire sierkam en de industriele revolutie
Aan het einde van de 18e eeuw en later in de 19e eeuw kwam de sierkam ter versiering en ondersteuning van het kapsel in de mode. De productie van kammen nam enorm toe. Zowel In Europa als Amerika moeten er heel veel centra van kleinere werkplaatsen voor de vervaardiging van kammen hebben bestaan.
Door de uitvinding van verschillende machines en de ontdekking van kunststof nam de productie in rap tempo toe en werden er ook grotere kammenwerkplaatsen (fabriekjes) opgericht.
Met de komst van de boblijn in de jaren twintig en daarna de uitvinding van de spuitmal ondervond de semi handmatige productie een enorme terugval. Nu wordt het oude ambacht alleen nog bij uitzondering uitgevoerd.
De haarkam in museale collectie
In Frankrijk , Duitsland en Engeland zijn een aantal musea waar verschillende kammen ten toon worden gesteld. In het musée du Peigne in Ezy sur Eure in Normandië zijn naast heel veel kammen ook een gehele werkplaats met veel machines te zien (erg de moeite waard!). De meeste foto’s van deze blog zijn in dit museum gemaakt.
Wil je meer weten over haarkammen lees dan: Jen Cruse, The Comb: Its History and Development, Londen 2007
Zie de oudste Haarkam in de collectie van het Rijksmuseum (BK-NM-10768)
Deel
Aanvullingen
Vul deze informatie aan of geef een reactie
Reactie