De Watteau dress anno nu

Zelden wordt de naam van een kunstenaar verbonden aan één modestijl. Van alle kunstenaars heeft alleen de 17de-eeuwse Franse schilder Antoine Watteau (1684-1721) de eer naamgever te zijn van een stijl die nog altijd op modeblogs te vinden is: de Watteaujurk of Watteauplooi. Plis Watteau, zoals het vroeger werd genoemd, Watteau dress op de Engelstalige blogs van nu.

De plis Watteau

Onder een Watteauplooi wordt een stuk stof verstaan dat aan een jurk vastzit en vanaf de schouders in plooien naar beneden valt, soms tot op de grond, in een sleep, soms slechts tot de taille. Het is geen cape: de plooien zijn essentieel. 

Deze jurk was onderdeel van de krachtige vrouwenmode die opkwam in de periode dat Lodewijk de XIV heerste over Frankrijk, die overlapt met de werkperiode van Watteau. Dit type jurk was het gevolg van nieuwe, dure stoffen: men wilde daar liever niet in knippen, dus vouwden kleermakers vanuit de jurk een groot aantal plooien die breed naar beneden vielen, met als effect dat de jurk een bollende vorm kreeg.

In de schilderijen en tekeningen van Antoine Watteau is goed te zien dat de stoffen opbollen alsof er een zuchtje wind onder is gekomen die de jurk een beetje 'optilt'. De schilder geeft ons de mogelijkheid te zien hoe een vrouw bewoog in zo’n jurk, omdat hij vele vrouwen in verschillende houdingen met deze jurk uitbeeldde. Met haar waterval van curves is de Watteaujurk een wonderlijke combinatie van verheffing en bevrijding, van vrouwelijkheid en natuurlijkheid die de dames in zijn schilderijen een zeker - oké, laten we het maar zeggen - je-ne-sais-quoi geeft.

Eigentijdse plooien op de rode loper

De interpretaties van vandaag zijn compleet anders; niet langer bolt de hele jurk op en ziet een ‘Watteaujurk’ eruit als een bevrijding voor de vrouw; de jurken zelf zitten vaak strak als vloeistof om de lichamen van draagsters, terwijl er vanaf de schouder een sierlijke sluier van plooien valt.  De Watteauplooi kan zelfs bestaan uit dunne stof die vanaf één schouder naar beneden valt. Afgelopen jaar was de Watteau dress veel te zien op de rode lopers: in Cannes, bij de Golden Globes, in Venetië en bij de de Oscaruitreiking droegen onder anderen actrices Soairse Ronan, Lily James, Jada Pinkett en Jessica Chastain versies van de jurk.

Jessica Chastain versie van pli Watteau jurk

Ook Amal Clooney vestigde de aandacht op de pli Watteau. Twee keer droeg mensenrechtenadvocaat en echtgenote van George Clooney vorig jaar een Watteaujurk. Een gele versie in lichte, romantische stof in Cannes, en een zwarte uitvoering bij de Golden Globes, met aan één schouder een sleep van plooien, die ze klassiek combineerde met lange, witte galahandschoenen.

Amal Cloony bij de Golden Globe Awards

En als we even bij haar blijven, dan doemen er nog subtielere overeenkomsten op met de kleding uit de tijd van Watteau; het is eerder een zweem van 'Watteauisme', dat Amal Clooney nieuw leven inblaast. Dat heeft te maken met timing en decorum, waarop zij haar outfits steeds afstemt. Juist in de Watteautijd vonden timing en decorum een vertaling naar kleding.

Binnen- en buitenkleding

Tijdens Watteaus leven ontstond ook een bepaalde manier van kleden. Vrouwen gingen onderscheid maken tussen binnen- en buitenkleding. Op één dag kleedde de vrouw zich meerdere malen om, afhankelijk van de gelegenheid. Ook de binnenkleding werd mode; je kon er gerust thuis gasten in ontvangen. Het verschil tussen formele en informele kleding begon hier.

Vergeleken met onze tijd valt op dat die verschillen weer genivelleerd zijn: juist nu is het normaler dan ooit om in spijkerbroek naar de opera te gaan en in een glitterrokje naar kantoor. De mode is zo democratisch geworden dat er van de codes full dress en undress weinig over is.

Kleding voor elke situatie en omgeving

Maar er is één vrouw die in klassieke geest haarfijn gevoel heeft voor welke kleding passend is op welk moment, en in welke situatie: Amal. De in Libanon geboren Amal Clooney (38, meisjesnaam: Alamuddin) weet hoe je kleren gebruikt om te communiceren. Ze beheerst de kunst om zich naar gelegenheid te kleden, zoals in Watteaus tijd in gebruik raakte. 

Amal kent en toont het verschil tussen dag en avond, werk en vrije tijd, privé en publiek. Anders dan aan de meeste bekende vrouwen die veel gefotografeerd worden, kun je aan Amals outfits aflezen in welke omgeving en situatie ze zich bevindt. Dat maakt haar tot een modern icoon voor hedendaagse vrouwen. Ze toont ontspanning en professionaliteit én ze kent de grenzen van haar ijdelheid: toen een journalist van The Telegraph aan haar vroeg wat ze naar de rechtbank zou gaan dragen in de genocidezaak van Armenië tegen Turkije, antwoordde ze droogjes: 'Ik draag Ede & Ravenscroft', verwijzend naar de 400 jaar oude kleermakersbedrijf dat de Britse toga maakt. Een grap, maar ook een verheldering van prioriteit en decorum. Voor een schilder als Watteau zou Amal Clooney een ideale muze geweest zijn.

In de lezing op 19 maart in Teylers Museum (om 14u) wordt met veel beeld helder gemaakt hoe Watteau de mode uit zijn tijd onvergetelijk maakte, hoe de Watteaujurk zich ontwikkelde en laten we zien hoe Amal Clooney de kunst van het kleden naar gelegenheid tot in detail beheerst. 

Lees ook: Wieteke van Zeil, Amal Cloony was een ideale schildersmuze geweest (Volkskrant, 1 febr 2017)