Draad en drijfveer
Joyce Overheul exposeert tot en met 17 november 2024 in Utrecht Lokaal, de ruimte in het Centraal Museum die exclusief voor kunst van Utrechtse makers is. Overheul (1989) studeerde Fine Art aan de HKU in Utrecht, gevolgd door een master Artistic Research aan de maHKU. Ik ging in gesprek met Joyce Overheul in haar atelier over haar artistieke visie en werkprocessen. Het resultaat is een blog die het karakter van haar kunstenaarschap probeert te vangen.
Overheul staat bekend om haar ambachtelijke technieken zoals borduren, rijgen en knopen. Deze technieken worden traditioneel als ‘vrouwenhobby’s’ gezien. Overheul combineert ze met politiek beladen onderwerpen als seksisme, migratiebeleid, polarisatie en menselijk gedrag in het algemeen. Haar werk schuurt, het nodigt uit tot reflectie en discussie. Vaak gebruikt ze humor, wat het ongemak bij de toeschouwer vergroot.
Dit is te zien in Overheuls iconische serie van vaandels, waaronder het werk Je mag niet eens meer flirten. De serie is gemaakt in een borduurstijl met elk een roos in het midden. De vaandels zijn voorzien van veelvoorkomende reacties van mensen die zich schuldig maken aan seksistisch of ander ongepast gedrag. Het schattige, kitscherige uiterlijk van de vaandels botst sterk met de harde boodschap die ze uitdragen.
Ambacht en Activisme
Overheuls creatieve proces begint meestal met diepgaand onderzoek naar het onderwerp. Een voorbeeld hiervan is Men of Quality (2019), een serie die ze maakte tijdens een residentie in Iran. Ze werkte hiervoor samen met lokale kunstenaars en ervoer de bereidheid van Iraanse mensen om deel te nemen aan haar project. Ze maakte een vaandel met de tekst “Men of Quality do not fear Equality”. Samen met Iraanse kunstenaars trok ze door de straten van Teheran met dit vaandel. Voorbijgangers die de boodschap ondersteunden, fotografeerde ze met het vaandel. Acht mannen lieten zich portretteren en twee vrouwen. Zo ontstond een serie van tien werken.
Al voordat Overheul naar Iran ging wist ze dat haar kunstwerken over vrouwenrechten zou gaan. Om haar onderzoek gemakkelijker te kunnen uitvoeren, presenteerde ze het als een studie naar de kledingverschillen tussen mannen en vrouwen in Iran. Dat werkte, want hoewel ze in de gaten gehouden werd, was het toch mogelijk deze opvallende serie te realiseren.
Knopen vertellen verhalen
Een van de meest indrukwekkende werken in de tentoonstelling is een wandkleed over de misstanden in het AZC in Ter Apel. Dit werk bezaaide ze met knopen. Honderddertig mensen doneerden knopen en vervolgens hielpen tien stagiaires dertien maanden lang met het maken van het werk. Als eerbetoon staan de namen van alle stagiaires op de muur in de tentoonstelling.
De knopen benadrukken de persoonlijke verhalen van vluchtelingen en de vaak onmenselijke manier waarop zij worden behandeld. "Iedere knoop vertelt een verhaal," licht Overheul toe. “Knopen zijn gebruikt, hebben toebehoord aan mensen en hebben dus een geschiedenis. Knopen krijgen weinig aandacht, terwijl ze eigenlijk veel over ons kunnen vertellen, over onze stijl, cultuur, identiteit, status en ook het tijdperk waarin ze zijn gemaakt.”
Het wandkleed is gebaseerd op een nieuwsfoto van Ter Apel, genomen op 22 september 2022. De foto toont de erbarmelijke omstandigheden waarin mensen moesten overleven, onder andere zonder voldoende sanitaire voorzieningen. Het Rode Kruis moest te hulp schieten. Dit wandkleed, gemaakt met tienduizenden handgeborduurde knopen herdenkt deze gebeurtenissen. Het geeft een gezicht aan de mensen achter de cijfers en statistieken.
Religie en Genderongelijkheid
Religie en de impact ervan op genderongelijkheid zijn terugkerende thema’s in Overheuls werk. Joyce is opgegroeid in de Bijbelbelt. Ze gebruikt vaak religieuze symboliek om maatschappelijke misstanden aan te kaarten die veroorzaakt worden door religieuze overtuigingen. Hoewel Overheul niet tegen religie is, neemt ze wel een kritisch standpunt in over de invloed van religie op politiek en maatschappij.
In 2021 maakte Joyce het kunstwerk De Appel, geïnspireerd door verhalen waarin deze vrucht een onheilspellende rol speelt, zoals in het sprookje Sneeuwwitje en in het Bijbelse Paradijsverhaal. Dit werk benadrukt hoe Eva meestal wordt afgebeeld als verleidelijk en onbetrouwbaar. Hoewel de Duivel het kwaad initieerde, wordt Eva toch als de schuldige aangewezen.
Een jaar later creëerde Overheul een wandkleed genaamd Pietà, dat dezelfde boodschap versterkt. In plaats van de klassieke Pietà, waarin Maria de stervende Jezus vasthoudt, toont dit wandkleed Eva die Adam ondersteunt. Ze bevinden zich in het Paradijs, waar de slang op de loer ligt en op de achtergrond prijkt de boom van kennis van goed en kwaad met zijn verleidelijke vruchten. Ook met dit werk maakt Overheul duidelijk dat een ogenschijnlijk ‘onschuldig’ verhaal eeuwenlang heeft bijgedragen aan het beeld van vrouwen, dat hen bestempelt als sluw en misleidend. Aan de hand van deze twee werken stelt Overheul de vraag: “In hoeverre hebben wij vrouwen hier schuld aan?”
Tentoonstelling Live Laugh Leidmotief
Door de glazen tentoonstellingsarchitectuur van Krijn de Koning in Utrecht Lokaal kunnen bezoekers ook de achterkant van de kunst te zien. De transparante wanden waarop Overheuls werken hangen onthullen de sporen van haar ambachtelijke technieken, zoals draadjes, afhechtingen en knopen. Dit toont de vele uren werk die in elk stuk zitten. Overheul hoopt dat de bezoekers hierdoor meer leren over de technieken die ze gebruikte, en begrijpen hoe de werken precies in elkaar zitten.
In de tentoonstelling is een werktafel ingericht waar bezoekers teststukken kunnen aanraken en zo nog dichter op het werk kunnen komen. Je mag tenslotte de kunstwerken niet aanraken, hoe aantrekkelijk dat ook is. Deze voeltafel, ondersteund door een video waarin we Overheul aan het werk zien, biedt een gelegenheid om dichter bij het creatieve proces van de kunstenaar te komen en de texturen en technieken van dichtbij te bekijken en te ervaren.
De tentoonstelling Live Laugh Leidmotief biedt een intieme blik op het werk en het werkproces van Joyce Overheul. De combinatie van ambachtelijke textieltechnieken met urgente politieke en sociale thema’s maakt haar werk niet alleen visueel aantrekkelijk, maar ook inhoudelijk rijk en betekenisvol. Bezoekers kunnen zich verdiepen in de verfijnde details van haar borduurwerk, de tactiele ervaring van de teststukken en de krachtige boodschappen die haar kunst uitdraagt.
Bezoek de tentoonstelling
Live Laugh Leidmotief is van 31 augustus tot en met 17 november 2024 te zien in Utrecht Lokaal.
Voor wie meer wilt weten
Website Joyce Overheul
Joyce Overheul – Let’s get political, Waanders Uitgevers, 2021
Verjaardagskalender
Deel
Aanvullingen
Vul deze informatie aan of geef een reactie
Reactie