Kleren maken de vrouw!

Het maken van kleding ging vroeger op een hele andere manier dan tegenwoordig. Kleding werd met de hand gemaakt, vaak door de dragers zelf, en hier zat uren werk in.

Meestal werd kleding van wol, linnen, katoen en soms van zijde of kant gemaakt. Er werden speciale handwerktechnieken, traditionele patronen en borduurmethodes gebruikt, die over gingen van moeder op dochter. Ook deed men veel langer met kleding dan dat wij tegenwoordig doen: kledingstukken werden hersteld wanneer ze kapot waren, kleding werd doorgegeven aan broertjes of zusjes die het weer droegen, bepaalde kledingstukken bleven binnen de familie, en als een kledingstuk écht op was werd het als poetslap gebruikt.

Tegenwoordig kopen we (vaak voor weinig geld) bijna ieder seizoen nieuwe kleren, of kunnen we binnen een paar minuten online kleding bestellen. Dit is een enorm contrast met vroeger. Toch zijn we tegenwoordig steeds meer bewust van de omgang met onze kleding en de consequenties die de ‘snelle kledingindustrie’ met zich meebrengt voor mens en milieu. Er verschijnen steeds meer duurzame initiatieven op het gebied van mode, en het upcyclen en recylcen van kleding krijgt steeds meer vorm.

Afbeelding 2: Zaal 1, met op de voorgrond een kostuum van een Huizer vrouw met isabee (muts), Zuiderzeemuseum. Fotograaf: Marjolein Pas

De tentoonstelling

De tentoonstelling Kleren maken de vrouw in het Zuiderzeemuseum gaat over kleding van vroeger en nu. Het richt zich niet alleen op de prachtige streekdrachten met bijzondere kledingstukken en details van de plaatsen rond het voormalige Zuiderzeegebied die met de hand werden gemaakt en gerepareerd, maar ook is er binnen de tentoonstelling aandacht voor hedendaagse ontwerpen die zijn gebaseerd op oude vormen en technieken. Ook manieren van hoe we tegenwoordig weer zuinig en duurzamer met kleding en textiel om kunnen gaan, hebben een plaats binnen de tentoonstelling.

Naast het bewonderen van prachtige streekdrachten, kledingstukken, schilderijen, objecten en hedendaagse ontwerpen van onder andere Jan Taminiau, Alexander van Slobbe en Ronald van der Kemp, kun je ook zelf aan de slag! Zo kun je bijvoorbeeld knopen aanmaken, kun je borduren bij de borduurtafel, en kun je de was ophangen op de ouderwetse manier met roop.

Afbeelding 3: Traditionele klederdracht uit Urk, Marken en Volendam, Zuiderzeemuseum. Fotograaf: Marjolein Pas

Traditionele klederdracht langs de Zuiderzee

De verschillende plaatsen langs de Zuiderzee hebben elk hun eigen tradities op het gebied van klederdracht. Naast verschil in mannen-, vrouwen- jongens- en meisjeskleding, bestaat er ook verschil in winter- en zomerdracht, zondagse dracht en dracht voor bepaalde rituelen waaronder het huwelijk en rouw. In de tijd van de Zuiderzee dragen jongens op Marken tot hun zevende jaar een rokje met een schort, en jongens uit Bunschoten-Spakenburg dragen dit tot ongeveer tot hun vijfde. Zomerdracht is vaak kleurrijk: zo zijn het jak en de rok van de Urker vrouw gemaakt van veelkleurige gebloemde stoffen, en is de kraplap (borststuk) zeer kleurrijk met geborduurde bloemen met kraaltjes en vaak gemaakt van stoffen zoals fluweel, kant en kleurrijke zijde. In Bunschoten-Spakenburg werd voor de kraplap de mooiste stoffen gebruikt voor de zon- en feestdagen. Als een vrouw in de rouw was, kon je dit herkennen aan de donkere kleuren met kleine bloemetjes.

De klederdracht wordt met de hand gemaakt, en vaak rijkelijk versierd: het zijn ware pronkstukken. Vaak vertelt de vrouw iets over zichzelf met haar kledingstuk, doordat zij subtiel haar eigen smaak laat terugkomen binnen het handwerk. De kraplap bijvoorbeeld, is bij uitstek hét kledingstuk waarmee de vrouw in Bunschoten-Spakenburg iets over zichzelf kan vertellen. Deze is gemaakt van veelkleurige gebloemde stof. De mutsjes haken ze met de ingewikkelde kantpatronen, waarbinnen ze ook hun eigen smaak in terug laten komen. Op Urk en in Huizen borduren en breien de vrouwen met gekleurde glaskralen, en in Marken zijn de rijglijven versierd met kleurrijk geborduurde bloemmotieven. Het maken en repareren van kleding kostte heel veel tijd. Net als het toepassen van bepaalde technieken zoals vouwen, plooien en rimpelen. Al op jonge leeftijd leerden meisjes deze handwerktechnieken te beheersen. Zo kregen ze les in breien, naaien, borduren en verstellen.

Afbeelding 4: Zaal 6 met op de voorgrond een ontwerp van Ronald van der Kemp en op de achtergrond de duurzaamheidsmuur met concepten van Nederlandse duurzame ontwerpers en platforms, Zuiderzeemuseum. Fotograaf: Marjolein Pas

Duurzaamheid en textiel anno nu

In de tijd van de Zuiderzee was het heel vanzelfsprekend om zuinig om te gaan met kleding. Mensen deden zo lang mogelijk met hun kleding, en wanneer iets stuk was herstelden ze dit. Tegenwoordig wisselen we heel snel van kleding: het is nu eenmaal veel makkelijker dan toen om (snel) kleding te kopen in de winkel of online, kleding is stukken goedkoper, en wanneer iets kapot is wordt het eerder weggegooid dan hersteld. Toch is er een duurzaam bewustzijn ontstaan in de afgelopen jaren op het gebied van mode en textiel. Veel modeontwerpers doen tegenwoordig aan recycling, zij gebruiken bijvoorbeeld (gedeeltes van) ‘oude’ kledingstukken voor hun nieuwe ontwerp, of doen aan upcycling waarbij ze bestaande kledingstukken voorzien van gebruikte materialen (zoals bijvoorbeeld kleding, maar ook zeil, plastic, of andere materialen kunnen hiervoor hergebruikt worden).

Afbeelding 5: Lynn Kate Rosdorff onder het zero waste fashion label _ROSDORFF_. Fotograaf: Isa Ijpelaar

In zaal 6 van de tentoonstelling wordt aandacht besteed aan duurzaamheid en textiel anno nu. Zo is er bijvoorbeeld een installatie waarbij de bezoeker allerlei tips op het gebied van het behoud van kleding kan meenemen. Voorbeelden van tips zijn: koop duurzame kleding (kleding dat op een ‘eerlijke manier’ is geproduceerd en gemaakt is van duurzame materialen), was je kleding met koud water, koop tweedehands kleding, als je iets nieuws koopt doe dan een ouder kledingstuk weg dat je toch niet meer draagt, hang je kleding te drogen aan de waslijn in plaats van de droger te gebruiken, en repareer je kleding wanneer het stuk is, geef kleding die je niet meer draagt door aan vrienden / familie / kennissen. Ook zijn er hedendaagse ontwerpen te zien van onder andere Saskia van Drimmelen en Ronald van der Kemp. Beiden hebben zij voor hun ontwerp gebruik gemaakt van hoogwaardige bestaande materialen en overblijfselen, en zijn de ontwerpen gemaakt op verantwoorde wijze binnen hun atelier in Nederland.

Daarnaast is er een duurzaamheidsmuur te bewonderen met diverse duurzame Nederlandse kledingontwerpers en platforms die hun concept uitleggen. Een voorbeeld van een jonge Nederlandse modeontwerper die met haar concept op de duurzaamheidsmuur te bewonderen is, is Lynn Kate Rosdorff. Onder het zero waste fashion label _ROSDORFF_ laat zij zien hoe kleding gemaakt kan worden zonder hiermee het milieu te belasten.

Met een scherp bewustzijn onderzoekt en weerspiegelt ze de tijdgeest van nu. Ze zoekt steeds naar een kruisbestuiving van autonoom naar design van niet draagbaar naar draagbaar. De collecties beperken zich tot enkele items en worden gemaakt van afvalmateriaal dat op experimentele wijze wordt verwerkt en op een natuurlijke manier wordt geverfd.

Afbeelding 6: Presentatie Zuiderzeemuseum en de Fashion for Good Experience. Fotograaf Nicola Mitchel

Fashion for Good

Voor de zaal die gaat over mode en duurzaamheid heeft het Zuiderzeemuseum samen gewerkt met Fashion for Good. Fashion for Good is het wereldwijde initiatief om alle mode goed te maken, en zij gelooft dat "good fashion" niet alleen mogelijk, maar zelfs binnen handbereik is. Fashion for good bouwt aan een wereldwijd platform van merken, retailers, producenten, non-profit organisaties, innovators en investeerders om gemeenschappelijk van alle mode, goede mode te maken. Dit doen zij door middel van het Innovatie Platform waarmee ze duurzame start-ups helpen.

Met de Good Fashion Movement helpen ze mensen zich een wereld voor te stellen waarin alle mode duurzaam en dus circulair is. Dit kun je ontdekken in het unieke museum in Amsterdam, waar momenteel ook een unieke presentatie te zien is die het zuiderzeemuseum en de Fashion for Good Experience samen hebben ontwikkeld. Traditionele Volendamse klederdracht en een hedendaagse outfit van By Signe, C&A, Pure Waste en Silfir worden naast elkaar getoond om de verschillen tussen vroeger en nu goed te kunnen zien en om deze met elkaar te kunnen vergelijken.

De tentoonstelling Kleren maken de vrouw is te bezoeken tijdens de weekenden, de kerstvakantie en dagelijks vanaf vrijdag 14 februari 2020 in het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen.

Bibliografie

• https://www.zuiderzeemuseum.nl/
• https://fashionforgood.com/
• Brinkkemper, Dick, Volendammer klederdracht, Edam (De Stad) 2005.
• Eyskoot, Marieke, Dit is een goede gids: voor een duurzame lifestyle, Amsterdam (Boekerij) 2017.
• Matevosyan, Hasmik, Paradigm Shift in Fashion, Makkum (Booklight) 2014.
• Teunissen, José, 'Nederlandse mode en Nederlandse klederdracht: twee kanten van dezelfde medaille', Land of Water, 3:0 (2009-03) pp. 80-85.
• Zwaan, Bort, De klederdracht van Bunschoten, Spakenburg en Eemdijk, Bunschoten (Gemeente Bunschoten) 1980.