Ondeugende onderkleding of toch niet?

Bij het zoeken naar mooie en interessante onderkleding, vonden we bij het Gemeentemuseum Den Haag in onze database een ‘kousenband’ met twee belletjes aan de uiteinden. Dat klonk als een spraakmakend verhaal. Zouden er ooit onder de japon van een achttiende-eeuwse dame rinkelende geluiden hebben geklonken?

Kousenbanden

Kousenbanden waren geliefde accessoires in de achttiende eeuw. Hoewel het breien van kousen op dat moment al behoorlijk geavanceerd was – dit kon al machinaal, terwijl de eerste naaimachines nog in de ateliers moesten verschijnen – had men nog niet de beschikking over de elastische materialen van nu. Om afzakken te voorkomen, moesten kousen boven de knie omhooggehouden worden met een lint of kousenband.

Deze kousenbanden konden prachtig gedecoreerd worden, bijvoorbeeld met borduursels en romantische of zelfs ontdeugende liefdesmotto’s. Een paar witte satijnen kousenbanden uit onze collectie is in kleine pailletten versierd met de tekst “Soit heureux / que ce noeud”: “wees gelukkig in je verbinding”, zoals deze kousenband bindt. Een kousenband van crèmekleurige zijde brengt een andere boodschap: “Je ne puis respirer”: “ik kan geen adem halen”.

Volgens overlevering

De band (‘kousenband’) van rood laken en goudgalon is in de beginjaren van onze kostuumcollectie binnengekomen. We kunnen het precieze jaartal niet meer achterhalen, maar weten wel dat de band al in de vroege jaren 1950 is gedocumenteerd. Onze voorgangers toen hadden nog geen beschikking over computers, en hielden alle objectgegevens met kaartenbakken en aangehechte kaartjes bij. Op een klein papieren labeltje, dat aan het object is bevestigd, staat geschreven:
“Kousenband (volgens overlevering) / XVIIIe eeuw (?)”.

Aan het handschrift en het vroege inventarisnummer te zien, is de band waarschijnlijk afkomstig van Cruys Voorbergh, die met zijn verzameling de basis voor onze kostuumcollectie legde. Maar klopt de aangeleverde informatie wel?

Kousenband of halsband?

Toen wij het object in het depot tevoorschijn haalden, betwijfelden wij sterk of het een echte kousenband kon zijn. Naast dat wij een kousenband met rinkelende belletjes niet goed in de achttiende eeuw konden plaatsen, doen ook de vormgeving en afmetingen ons vermoeden dat de oorspronkelijke toeschrijving niet klopt. In de band bleken twee kleine openingen te zitten, waar een lintje doorheen gehaald kon worden. Hiermee werden de uiteinden bij elkaar gebonden. Deze openingen zitten echter op een afstand van 28 cm – een stuk kleiner dus, dan zelfs de onderste omtrek van een gemiddeld bovenbeen!

Hoe is dit object dan wel gebruikt? Daar hebben we helaas nog geen definitief antwoord op. Zou het misschien ooit een halsbandje voor bijvoorbeeld een kat geweest zijn? Wie een goede suggestie heeft, mag het zeggen!