De slavenarmband

De slavenarmband: ik had er nooit bij stilgestaan wat voor rare term dit eigenlijk was. Als ik er al over had nagedacht, dacht ik dat het een armband was die bij zigeuners (Roma) hoorde. Esmeralda van de klokkenluider van de Notre Dame had zo’n armband. Zigeuners die, versimpeld door een kind, afkomstig zijn uit Oost-Europa en Slavische volkeren (Oost-Europa) zijn in mijn kinderbrein met elkaar vereenzelvigd. Vandaar de term slavenarmband, dacht ik.

FOUT! Ten eerste zijn zigeuners niet hetzelfde als Slavische volkeren. Ten tweede hebben Slavische volkeren niets te maken met de term slavenarmband. En ten derde schijnt Esmeralda een Franse moeder te hebben gehad. De werkelijke betekenis is me totaal ontgaan en daarom ging ik op onderzoek uit. Waar komt de term slavenarmband vandaan en is er een andere term mogelijk?

Slavenarmband, collectie NMVW inventarisnr. TM-3912-157

Wat is een slavenarmband?

Over het algemeen kunnen we zeggen dat de slavenarmband een stijve armband is die uit een stuk is gemaakt.

Vanuit de geschiedenis is het een armband die niet af kan. De term refereert aan de boeien die tot slaaf gemaakten om hun armen kregen. Het was dus geen sieraad in de zin van jezelf versieren. Het werd meestal vervaardigd uit metaal zoals brons en smeedijzer, dat gemakkelijk om de arm gebonden kon worden en zo als boei diende.

Surinaamse erfgenamen zijn bekend met de slavenarmband en dragen hem als sieraad ter herdenking van het slavernijverleden. Dit is een stijve armband met aan de uiteindes vaak twee knoppen. Deze armband wordt ook wel een boeiarmband of bombe’reboei genoemd. Dit type armband als sieraad wordt tegenwoordig nog steeds gemaakt en verkocht.

Zie ook het Woordenboek van het Surinaams-Nederlands (1989): ‘sla’venarmband (de, -en), dikke, holle, metalen armband uit één stuk, in de vorm van een niet geheel gesloten ring met twee knopvormige uiteinden, in gebruik als sieraad. - Etym.: AN s. = gladde armband met een scharnier en slot (als sieraad). - Zie ook: boei* (a), opgeblazen boei*, bombereboei*, bracelet*.’

Moderne slavenarmband, Fokko Juweliers

De moderne slavenarmband

De benaming slavenarmband voor ieder type massieve armband als sieraad is waarschijnlijk pas veel later ontstaan, toen het handig werd om verschillende soorten armbanden van elkaar te onderscheiden. De term slavenarmband is in de loop der tijd voor een harde armband gaan staan, die net groot genoeg is om over de hand te schuiven of door middel van een scharnier of een smalle opening om de pols kan worden geschoven.

De armband kan glad zijn, maar is er ook in versierde vorm, smalle en brede, open en gesloten. Deze kunnen allemaal de naam slavenarmband meekrijgen. Je hoeft het woord slavenarmband maar in Google in te tikken en je ziet wat voor een uiteenlopende soorten er bestaan. Deze Google search laat duidelijk zien dat de term weinig van doen heeft met de historische betekenis van het woord.

Resultaten op Google met de term ‘slavenarmband’, 1-2-2018

Onwetendheid

Zoals ik in de inleiding al schetste, kan de oorspronkelijke betekenis van een term als slavenarmband de drager totaal ontgaan. In een interview vertelt sieradenhistoricus Marjan Unger dat moderne sieraden vaak teruggrijpen op ‘vormen die de tijd doorstaan hebben, die vertrouwen en andere emoties oproepen, maar waarvan de oorspronkelijke betekenis vaak niet meer bekend is en hooguit vermoed kan worden’[1].

De slavenarmband werd in de jaren 50 populair in Nederland, die als trend over kwam gewaaid vanuit het buitenland. De massieve armband die toen slavenarmband werd genoemd was niet al te breed en sloot meestal in zijn geheel, net als een ring. Het was typisch een sieraad om cadeau te doen aan je verloofde. Zo was ze symbolisch geboeid aan haar aanstaande. Toen werden in advertenties voor deze armbanden zwarte vrouwen afgebeeld waarmee de link met de slavernij duidelijk werd gemaakt. Al was die connotatie in die tijd nog niet iets waar de meeste mensen over struikelden.[2]

Door de jaren heen zijn termen als manchetarmband en slavenarmband bij elkaar op een hoop gegooid. Maar de moderne slavenarmband in de Surinaamse zin van het woord is een herinnering en herdenking aan het verleden van tot slaaf gemaakten. Om iedere massieve armband slavenarmband te noemen is vreemd. Een andere en misschien wel betere en meer overkoepelende term voor een massieve armband is armring.

Resultaten op Google met de term ‘manchetarmband’, 1-2-2018

Slavenarmband op Modemuze.nl

Waar er ook een probleem ontstaat, is als verschillende soorten armbanden in een beperkt aantal categorieën onder gedeeld moeten worden, om zo de vindbaarheid te vergroten. Dit is het geval bij bijvoorbeeld webshops, maar ook bij musea, en al helemaal het geval als je gevonden wilt worden op internet. Veel gebruikte of algemene termen zorgen ervoor dat je ook gevonden wordt door mensen die de specifieke termen niet kennen, wat een term als slavenarmband in die zin vergoelijkt.

Bij het zoeken naar slavenarmband in de Modemuze-database vind je niks. Volgens Daan van Dartel, conservator Populaire Cultuur en Mode van Museum voor Wereldculturen, heeft dit een aantal redenen. Er zijn wel slavenarmbanden in de collectie van het museum, maar die zijn niet bedoeld als mode of sieraad. Daarom zie je ze niet terug in de Modemuze-collectie. De slavenarmbanden van het museum die als boei zijn gebruikt en in de collectie van het NMVW zitten zijn hier te vinden.

Alle massieve armbanden die wel op Modemuze te vinden zijn, zijn niet gespecificeerd met de term ‘slavenarmband’. De slavenarmband die sommige mensen dragen als sieraad ter nagedachtenis van het lot van hun voorvaderen (zoals bij de ring in de afbeelding van Fokko Juweliers), zijn niet vertegenwoordigd in de database van Modemuze.

Maar zo gek is het niet dat de term slavenarmband niet in de database van Modemuze terug te vinden is. De termen ‘tennisarmband’ en ‘bedelarmband’ zijn immers ook niet terug te vinden op Modemuze.nl als specifieke categorieën armbanden. Dus mocht er bij Modemuze in de toekomst nog eens gespecificeerd worden, dan stel ik voor dat in de overkoepelende categorie alle massieve armbanden armring worden genoemd, en dat in de onderliggende categorieën de verschillende types armringen zoals slavenarmband en manchetarmband worden aangeduid.

Deze zoektocht leidt tot een volgende vraag: waarom zeggen we meestal creolen en niet gewoon oorringen?