Van landelijk en natuurlijk naar korsetten en pofmouwen

Britse vrouwenmode uit de 18e eeuw en het Victoriaanse tijdperk en hoe de stijl vandaag de dag terug te zien is.

Al sinds jongs af aan ben ik continu bezig met mode: hedendaags of historisch, het is voor mij een groot onderdeel van mijn leven en een persoonlijke hobby. Ik kijk en lees mode- en trendanalyses, verdiep me in moderne en historische stijliconen en ik kan eindeloos bezig zijn met fashion collages en moodboards maken. Daarnaast analyseer ik graag de outfits en kostuums in series en in films, vooral de mode in kostuumdrama’s vind ik intrigerend. Series zoals Bridgerton, The Crown, en talloze verfilmingen van Jane Austen boeken: tegenwoordig lijkt het alsof er bijna een overschot is van royalty series en kostuumdrama’s gebaseerd op het historische Groot-Britannië. Terwijl ik zulke kostuumdrama’s aan het kijken was merkte ik dat ik begon te verlangen naar meer informatie en verdieping over de mode uit die tijdsperiodes: zo kwam ik op het idee om deze blog te schrijven.

Anoniem, japon met empire silhouette (ook wel een imperiale taille), eerste kwart 19e eeuw, collectie Modemuze, Rijksmuseum Amsterdam.

À l’anglaise, please!

Het einde van de achttiende eeuw was hét startpunt van de opkomst van Britse mode onder de welgestelde Westerse vrouwen. Zij waren de ingewikkelde outfits en kapsels van de Verlichting beu. Vlak voor deze tijd keken Westerse vrouwen nog op naar de mode van de Fransen, en was iemand als Marie-Antoinette en heus stijlicoon. Parels, handwaaiers, juwelen: niets was te gek. Maar langzamerhand keerden veel vrouwen zich tegen de kleding- en levensstijl van figuren als Marie-Antoinette en de Franse elite. Ze begonnen te verlangen naar de natuur, en een simpeler leven. Zo ontstond er een behoefte aan kleding die meer praktisch was.

Als gevolg van deze veranderde denkwijze onder de vrouwen ontwikkelde zich in een mum van tijd een nieuwe Britse landelijke stijl die door de Franstaligen ‘à l’anglaise’ werd genoemd. De ‘à l’anglaise’ stijl kenmerkte zich door componenten zoals subtielere pruiken, comfortabele japonnen zonder hoepels of baleinen en fijne schoentjes met een lage tot platte hak. Weg met al die poeder en rouge: alles moest vanaf dat moment ‘à l’anglaise’. Een goed voorbeeld van deze stijl in een kostuumdrama zijn de outfits van Elizabeth Bennet in de film Pride and Predjudice (2005), naar het boek van Jane Austen. Aardse kleuren, bescheiden rokken en simpele bovenlijfjes met weinig detail: Elizabeth Bennet is ‘à l’anglaise’ in persona.

Anoniem, geruite japon à’langlaise, eerste kwart 19e eeuw, collectie Modemuze, Rijksmuseum Amsterdam.

The end of an era: het begin van Victoriaanse mode

Vanaf het jaar 1837 zijn de Britten niet alleen onder het bewind van koningin Victoria, maar breekt er ook een nieuwe stijlperiode aan als gevolg van haar kersverse regentschap. Er vindt zich in deze periode een grote verandering plaats in de overtuigingen van de Britten, die zich sterk gaat reflecteren op de kledingstijl van het volk. Ze worden overweldigd door een gevoel van preutsheid en er beginnen uiterst strenge fatsoensnormen te heersen. Bij deze nieuwe gevoelens en beschouwingen hoorden natuurlijk ook de nodige veranderingen in de kledij van de nu beschaafde ladies: comfortabele japonnen waren nu bestemd voor het gewone volk.

De lossere onderkant van de ‘à l’anglaise’ japon veranderde: het werd de norm om meerdere onderrokken te dragen onder de overrok, hierbij werd er vooral gebruik gemaakt van de crinoline. Deze hoepelrok zorgde ervoor dat de overrok erg wijd en opvallend werd. De crinoline was een belangrijke innovatie in de Britse mode-industrie, vooral voor vrouwen van de bovenklasse. Hoe meer onderrokken je droeg, hoe fatsoenlijker je was. Met zulke uitbundige rokken op het onderlichaam moest er wel harmonie worden gecreëerd met het bovenlichaam. Dit gebeurde door middel van een strak korset, zodat de taille smaller leek en de buste werd opgeduwd en meer zichtbaar werd. Wacht eens even: een zichtbare buste? Is dat niet wat tegenstrijdig met die conservatieve idealen van de Britten? Jazeker, maar Victoriaanse vrouwen maakten er ook graag een sport van om de grenzen van de strenge maatschappelijke regels op te zoeken door provocerende elementen in hun alledaagse look te verwerken. Het liefst droegen ze strakke jurken met een laag decolleté, waarbij er soms zelfs een enkel werd ontbloot…good heavens!

Hoe zien we Britse vrouwenmode uit de 18e eeuw en het Victoriaanse tijdperk vandaag de dag terug?

Tegenwoordig zul je in het normale dagelijkse leven niet zo snel een vrouw tegenkomen met een gigantische crinoline onder haar rok of lange zijden handschoentjes die haar armen versieren. Vandaag de dag worden elementen van Britse vrouwenmode uit de achttiende eeuw en het Victoriaanse tijdperk ons op een subtiele manier voorgeschoteld. Jurken met een imperiale taille, korsetten en pofmouwen worden weer begeerd op de moderne catwalk en er wordt een hedendaagse twist aan gegeven. Kijk ook maar eens om je heen in een populaire kledingwinkel zoals de H&M. Als je goed kijkt kun je zo een blouse met pofmouwen of een lange rok met ruches spotten. Britse fashion uit de 18e eeuw en het Victoriaanse tijdperk sluipen langzaamaan weer terug in onze garderobe en worden meer toegankelijk gemaakt voor iedereen.

Jurk met imperiale taille, ERDEM Spring Summer 2021 Collection, Photography by Jason Lloyd Evans.

Bronnen:

• Haas Boisen, T., “Naakte schouders en een blote enkel: De gewaagde mode van de victorianen” (versie 10 april 2023). 
• Goodman, R., How to be a Victorian. Londen: Uitgeverij Penguin Books Limited, 2013.
• Matthews, M., A Victorian Lady’s Guide to Fashion and Beauty. Barnsley: Uitgeverij Pen & Sword History, 2018.

Header: Gravure van twee vrouwen gekleed in Victoriaanse stijl jurken. Revue de la Mode, Gazette de la Famille, 1887, No. 832: Etoffes de la M.on Le Houssel