Van Popster tot Sporter: wie is de Bikkembergs-man?

In 2021 schonk Dirk Bikkembergs uit zijn archief 58 looks aan MoMu. De ensembles van kleding en accessoires dateren uit de periode 1988 tot 2012. Het betreft enerzijds silhouetten zoals gepresenteerd op de catwalk en anderzijds ensembles waarbij de ontwerper kleding en accessoires combineerde van verschillende collecties omdat de oorspronkelijke stukken niet bewaard zijn gebleven.

Recent zijn deze ensembles volledig verwerkt en klaargemaakt voor publicatie op Modemuze. Bij de research hiervoor viel op dat de ontwerper dikwijls spreekt over de ‘Bikkembergs-man’. Maar wie is deze man eigenlijk? De ontwerper heeft een interessante verhouding met mannelijkheid. Hij houdt zijn hele carrière vast aan stoerheid, sport en spieren. Mannelijkheid wordt geïdealiseerd en geërotiseerd, in een mate dat ze haast performatief wordt: het lijkt alsof je bij het aandoen van zijn kleren een laagje extra mannelijkheid aantrekt. Buiten de constante idealisering zijn er echter ook evoluties te schetsen in Bikkembergs’ manbeeld. 

Antwerp Six

Maar laten we beginnen bij het begin: Wie is Dirk Bikkembergs? Hij wordt in 1959 geboren in het Duitse Flamersheim en beleeft zijn jeugd op het Duitse platteland. Bikkembergs besluit om aan de Antwerpse Modeacademie te gaan studeren en schrijft zich in voor de toelatingsproef. Daar leert hij Marina Yee kennen, die hem door de proef helpt.1 Tijdens de opleiding ontmoet hij ook nog Ann Demeulemeester, Walter Van Beirendonck, Dries Van Noten en Dirk Van Saene.

Bikkembergs studeert af in 1982 en ontwerpt hierna een eerste collectie voor de Gouden Spoel-wedstrijd van 1983. Hij wint de volgende editie in 1985, en krijgt hierna de kans om een schoenenlijn te beginnen bij de Lierse fabrikant Monarca. Geert Bruloot verkoopt deze schoenen in zijn winkel Coccodrillo, en komt op het idee om ze in Londen op de British Designer Show aan de man te brengen. Samen met de andere vijf genoemde ontwerpers openen ze een stand, en omwille van hun ‘moeilijke’ Vlaamse namen, worden ze in de Engelse pers al gauw ‘the Antwerp Six’ genoemd. Het zestal breekt internationaal door als avant-garde modeontwerpers uit Antwerpen.

Afb. 1. The Antwerp Six. Elle USA, 3 mei 1988. Groepsportret van de Antwerpse Zes met Dirk Bikkembergs als tweede van links.

Twee periodes

Bikkembergs’ carrière kan opgedeeld worden in twee periodes. De eerste periode loopt vanaf de eerste collectie in 1983 tot ongeveer 2001, en hierin werkt Bikkembergs rond breed uiteenlopende thema’s. Zelf zei hij hier later over ‘Ik heb 15 jaar lang gedacht dat ik alles meteen hier en nu moest doen, dat ik elke zes maanden het warm water moest uitvinden.’2 In deze periode wordt het mannelijke ideaalbeeld vanuit verschillende perspectieven benaderd. In de tweede periode van circa 2001 tot 2011 verandert dit, en wordt sport het kenmerkende thema van het merk. Hij werkt vanaf dan zijn ideale manbeeld uit in kleren voor een sporter die thuiskomt en ‘socializet’. Dit ideaalbeeld wordt met de tijd gespierder, harder en artificiëler.3

Eerste periode: het warm water uitvinden

De schoenencollectie voor lente-zomer 1987 is de eerste collectie van Bikkembergs die sport als thema heeft. De huisfotograaf Luc Willame maakte de foto voor de cover van de catalogus (afb. 2). Het model toont niet enkel de schoen maar ook zijn gespierde bovenarm. Deze foto maakt duidelijk dat Bikkembergs’ al van bij het begin zijn ontwerpen linkt met spieren en fitte lichamen. 

Afb. 2. Dirk Bikkembergs en Luc Willame, catalogus, lente-zomer 1987, collectie MoMu, Fotograaf: Luc Willame.

Afb. 3. Dirk Bikkembergs, lookbook lente-zomer 1992, Collectie MoMu.

Sport is van bij het begin een kernelement van de Bikkembergs-man. Al bij de eerste show voor de Gouden Spoel-wedstrijd in 1983 had de modepers de sportswear-invloed opgemerkt, net als bij de eerste publiek beschikbare collectie in het seizoen herfst-winter 1987-1988.4 Maar Bikkembergs verwerkt dit sportieve aspect eerst nog in breed uiteenlopende verhalen, zo heeft de herfst-wintercollectie 1987-1988 bijvoorbeeld de legerschool als thema. De lente-zomercollectie 1988 begint als een ode aan moeders en grootmoeders op het platteland die kleren verstellen om van broer op broer door te geven.5  In de catalogus zien we twee boerenzonen ontbijten, tegen een boom plassen en worstelen in ontbloot bovenlijf. De jongens zijn ondeugend en viriel. 

Het manbeeld is jong, stoer, robuust en op een natuurlijke wijze gespierd. Het type jongen is in de beeldvorming van de drie collecties zeer gelijkaardig, maar bevindt zich steeds in een andere leefwereld. Bikkembergs blijft zo’n vijftien jaar collecties uitwerken met een gelijkaardig soort jongen als onderwerp, maar vertrekt steeds vanuit een ander thema. Zo werkt hij voor de herfst-wintercollectie 1988-1989 rond een Engelse schoolreünie, voor de herfst-wintercollectie 1992-1993 rond muzieksterren, en voor de lente-zomercollectie 1998 rond sportwagens. 

Afb. 4. Dirk Bikkembergs, herfst-wintercollectie 1988-1989. Uit de publicatie Dirk Bikkembergs, 25 years of athletes and fashion, 2013, Fotograaf: Luc Willame.

Afb. 5. Dirk Bikkembergs, Inv.nr. X1536, herfst-wintercollectie 1988-1989, Collectie MoMu, Fotograaf: Stany Dederen.

Het manbeeld wordt mettertijd wel ruiger. Dit komt duidelijk naar voren in een interview over de herfst-wintercollectie 1996-1997 in het Japanse MR. High fashion men’s magazine. Bikkembergs vertelt dat hij ontwerpt vanuit een liefde voor het ruige dat hij terugvindt bij het leger, bij motorrijden en bij sporten. Hij wil dat zijn kleding een actief gevoel geeft en een zekere agressiviteit uitstraalt, en zegt dat hij het liefst werkt met 'agressieve materialen’. Het is de bedoeling dat als je zijn kleren aantrekt je deze agressiviteit voelt en je je zelfverzekerder gedraagt.6

Tweede periode: sport, sport en nog eens sport

Eind jaren ’90 begint Bikkembergs het moeilijk te krijgen met de modewereld. Zijn ontwerpen passen niet goed binnen de androgyne trend die in de mannenmode heerst. Hij besluit in deze onzekere tijd terug te grijpen naar de Bikkembergs-man die hij voor ogen had tijdens zijn studies in Antwerpen: een jongen met een wit Hanes T-shirt, een Levi’s 501 jeans, en een paar All-stars. Hij besluit een eigen jeansbroek uit te brengen en stelt in juni 2000 de jeanslijn ‘Bikkembergs Red Label’ voor. Hiermee zet hij voor de eerste keer in op voetbal. Hij had gemerkt hoe voetbalspelers uitgroeiden tot sterren en wilde hier iets mee doen. De lokale voetballer Gianluca Cordella introduceert hem in de voetbalwereld, en groeit uit tot Bikkembergs’ muze. Bikkembergs creëert een jeans met de vorm van Cordella’s benen, met de bedoeling dat het dragen van de jeans je een sportersgevoel geeft. Hij krijgt hier positieve reacties op, en besluit verder te werken rond voetbal en sport.

Hij toont een jaar later zijn lente-zomercollectie 2002 in een voetbalstadion en laat het thema hierna niet meer los. Hij zet voetballers in als modellen, kleedt topploegen en koopt in 2005 zijn eigen voetbalploeg. Vanaf dan blijft de Bikkembergs-man bij elke collectie een sporter. Bikkembergs vult dit wel creatief in; zo is het thema van zijn lente-zomercollectie 2007 de vitamines van een citroen en voor zijn herfst-winter 2007-2008 de Formule 1.

Klassieke mannelijkheid wordt in deze tweede periode belangrijker voor Bikkembergs en bij zijn herfst-wintercollectie 2008 stuurt hij alle modellen met een snor de catwalk op. Hij zei daar toen het volgende over: ‘Als ik de wereld observeer en zie hoe mannen steeds meer de vrouwelijke toer opgaan, vraag ik mij af waar dat zal eindigen. Als het zo doorgaat, dragen mannen over drie jaar allemaal een rok. De snor is mijn manier om te zeggen: "Hallo mannen, doe jullie ogen open." Een man is een man, punt.’7

MoMu gebruikt de door Bikkembergs ontwikkelde mannequin voor het presenteren van zijn werk. De figuur werd gebaseerd op het lichaam van de Spaanse voetballer Alberto de la Bella.

Afb. 6. Inv.nr. X1538, herfst/winter 2009-2010. 

Afb. 7. Inv.nr. X1539, lente/zomer 2012. Collectie MoMu, Fotograaf: Stany Dederen.

Afscheid van de modewereld

In 2011 neemt Bikkembergs afscheid van de modewereld. Zo komt het verhaal van de Bikkembergs-man bijna tot een einde. In 2013 brengt hij nog een boek uit waarin hij terugblikt op de collecties van lente-zomer 1986 tot lente-zomer 2012. Hij kiest van bijna elke collectie enkele stukken en maakt hier nieuwe foto’s mee. De modellen zijn gespierde atleten en fitnessers. Het idee dat Bikkembergs altijd rond atleten heeft gewerkt komt terug in de titel: ‘Dirk Bikkembergs: 25 years athletes and fashion’. De Bikkembergs-man in dit boek is erg gespierd en iemand die graag pronkt met zijn spieren (afb. 8).

Afb. 8. Dirk Bikkembergs, lente-zomer 1987. Afbeelding uit Dirk Bikkembergs, 25 years of athletes and fashion, 2013. Fotograaf: Luc Willame.

De Bikkembergs-man is altijd viriel, gespierd en sportief geweest, maar terwijl hij in de jaren ’80 en ’90 vele verschillende gezichten heeft (sporter, boerenjongen, scholier, etc.), blijft hij vanaf 2001 enkel een sporter. De nadruk komt mettertijd meer en meer te liggen op spieren en hij krijgt gaandeweg een soort mannelijkheid op steroïden mee. Het verschil met de Bikkembergs-man uit de eerste collecties wordt zichtbaar als je bovenstaande foto vergelijkt met de eerder besproken lente-zomercatalogus uit 1987 (afb. 2). De twee modellen dragen exact dezelfde outfit, maar geven een heel andere indruk. 

Noten

1. Denolf, W. (2004, 8 september). Getekend door de jeugd. Knack - Weekend Knack.
2. Denolf, W. (2002, 20 maart). Dirk Bikkembergs Groeten uit Italië. Knack - Weekend Knack.
3. Brajato, N., & Dhoest, A. (2023). Ambiguous gaze: masculinity and the male body in Dirk Bikkembergs’ fashion and photographic production. Norma: International Journal for Masculinity Studies, 18(1), 21–46.
4. Bruloot G., Debo K. (2007). 6+: Antwerpse mode. Ludion. 
5. Bruloot G., Debo K. (2007). 6+: Antwerpse mode. Ludion.
6. Fujii I., (oktober 1996). Dirk Bikkembergs from Antwerp. MR. High Fashion men’s magazine.
7. Ica, (15 januari 2008). 'Een man is een man, punt'. De Standaard.