Welke boodschap draag jij uit met je stijl?

"I LOVE PATAT", "KFC", "GRRR", "BOT", "stilte" staat er op de korte, zwart leren jas geschreven. Ook de buttons die op de jas zijn bevestigd bevatten teksten: "M.E. weg ermee", "Europe/NUCLEAR FREE", "Stop de neurotenbom", "I HATE SCHOOL", "I HATE van AGT", "Lang leve koningin Beatrix", "Rakketax", "Kraken moet", "nitwitz", "split power, no atoms" en "Svätsox". Veel woorden, uitgesproken boodschappen, staan er op de jas. Wie was de drager van de jas en waarom droeg hij/zij het stuk? 

Een jas vol kreten en uitdrukkingen

De omschrijving van de jas vertelt dat de jas uit de jaren ‘80 komt. Volgens Museum Rotterdam is de jas punk: een subcultuur die toen populair was. We herkennen punk vaak aan het rebellerende karakter. Het staat erom bekend dat het zich afzet tegen de ‘mainstream’, tegen het postmodernisme: de hypercommercialisatie, de massacultuur en automatisering (Fordisme).[1] Parodie en humor zijn belangrijke onderdelen van de punk. Kleding kenmerkt zich door ‘authenticiteit’ en deconstructie: bewust gescheurde broeken, teksten op shirts en toegevoegde items zoals veiligheidsspelden.[2] Deze jas past binnen de subcultuur; het stuk heeft humor en zet zich af tegen bepaalde bewegingen, bijvoorbeeld tegen nucleaire wapens en atoomenergie. De jas is bewerkt en het lijkt door de drager zelf te zijn gedaan. De jas oogt als een rebelse punkjas vol idealen, eigenzinnigheid en grappen.

Winkel 'Sex' van Vivienne Westwood en Malcolm McLaren, 1974

Populariteit van de punk

Punk kwam eind jaren ‘70 op in Nederland. Het was overgewaaid uit Engeland waar Vivienne Westwood (nu bekend designer) gegroeid was als moeder van de punk.[3] In de jaren ’70 wordt ze bekend met haar winkel ‘Sex’, die ze samen met haar vriend Malcolm McLaren opent. De winkel is volgens velen de start van de punk scene in Engeland.[4] Het interieur bestond uit kippengaas en graffiti en de naam van de winkel stond in grote roze letters op de gevel geschreven; de winkel was niet te missen. Bekend is de winkel geworden door hun anti-fashion: ongewone items en kleding die sekswerkers droegen vormden het aanbod. Vivienne heeft haar ontwerpen altijd gebruikt om een boodschap te communiceren, om zich af te zetten tegen bepaalde ontwikkelingen of te strijden voor bepaalde zaken; ze gebruikt haar ontwerpen als een vorm van verzet.

Vivienne Westwood (rechts), 1977. Bron: Vogue/Punk Stories

Al snel kregen Vivienne en Malcolm een klandizie van bekende artiesten zoals de leden van populaire punkbands als de Sex Pistols en later de Ramones. Eigenwijze en uitgesproken bands die in korte tijd erg populair werden onder de Britse jeugd, mede door hun rebelse karakter. Ze zijn doorgebroken door een interview op nationale televisie waarbij ze grove taal spraken, iets wat in Engeland ongebruikelijk en ongewenst was. Het interview haalde de voorpagina’s van bekende dagbladen en zorgde ervoor dat ze direct populair waren onder de Britse jeugd.[5]

Punk als subcultuur

Punk groeide uit tot een subcultuur. Een subcultuur van mensen die zich afzette tegen de mainstream, die naar punkmuziek luisterde en zich op een bepaalde manier kleedde.

De jas oogt naar mijn idee erg ‘eigen’ door de bewerkingen. Maar hoe ‘eigen’ en rebels zijn de uitingen op de jas als het onderdeel is van een, in de jaren ’70 en ‘80, ontzettend populaire kleedstijl? Was de jas van de drager een eigen vorm van verzet en persoonlijke uiting, of was het een jas die je hoorde te hebben wanneer je jezelf met punk identificeerde? Waren de teksten eigen gekozen teksten, of hoorde je in de punk deze teksten te dragen? Hoe individualistisch en eigen is de jas?

Deelnemers Doe wat festival, Deventer, 1984. Foto: Marcel Antonisse/Anefo. Bron Wikicommons

Cultuur is volgens Clifford Geertz een systeem van geërfde concepten, uitgedrukt in een symbolische vorm, door middel waarvan mensen hun kennis en attitude ten aanzien van het leven communiceren, bestendigen en ontwikkelen.[6] Cultuur is de bril waardoor je kijkt, het bepaalt hoe je bepaalde dingen ziet, wat je werkelijkheden zijn en wat belangrijk is. Bij die cultuur horen rituelen én een bepaalde kleedstijl.

De leren punkjas anno 2018

Vandaag de dag dragen we bijna allemaal een (nep)leren jas, vaak een korte zoals deze. Het kledingstuk is niet uit het straatbeeld weg te denken. Ieder tijdsperk of subcultuur heeft een variant die populair is: in de jaren ‘80 had de leren jas brede schouders en een hoge taille. Vandaag de dag is diezelfde jas vooral populair in de hipster subcultuur.[7] In de jaren ‘90 was het een halflange, wijder zittende variant met grote zakken. Begin jaren ‘00 kwam de bikerjas weer in, die vooral werd gedragen door niet-bikers. De variant die nu erg on trend is, is de jas die lijkt op deze punkjas: één met teksten en eigen toegevoegde items. Sommige creatievelingen bewerken jassen zelf en voegen eigen items toe, terwijl anderen er één van de fast fashion [8] ketens koopt, al dan niet inclusief bewerking van tekst, spelden en buttons.

De zwarte leren jas is een zogeheten ‘fashion staple item’ geworden: een item die je in je kast móet hebben hangen. Jij hebt er vast ook een (gehad). Waar het ooit werd gedragen als rebellerend item waarmee je jezelf afzette van de massa, is het getransformeerd tot een stijlitem van de massa.

Leren jasje in Grease, 1978. Classic Movies. Bron: Flickr

Wat zeg jij over jouw stijl en wat zegt jouw stijl over jou?

Als stijlantropoloog geloof ik dat onze stijl de visuele expressie van onze identiteit is. Zodra we de deur uitgaan presenteren we onszelf aan de wereld, waarbij de straat onze catwalk is. Met onze stijl laten we zien waar we voor staan, waar we in geloven en met wie we ons verbonden voelen. Stijl is een manier van communiceren.

We leven in een tijd waarbij we massaal ‘fast fashion’ ketens leegkopen en het straatbeeld kleurt zich met tassen van deze ketens. Het breekt mijn hart om te zien dat slechts een klein deel van onze bevolking bewust lijkt na te denken over stijl en deze bewust inzet. Waarom dragen we allemaal hetzelfde?

Een kwestie van overleven

Als mens moeten we categoriseren om te overleven. We delen ‘de ander’ in om goed van kwaad te herkennen. Dit doen we veelal op uiterlijke kenmerken maar ook aan de hand van stijl. Met onze stijl kunnen we oneindig bepalen wie we zijn en presenteren aan de wereld: ons haar, sierraden, kleding make-up en andere toevoegingen. We kleden ons op een manier die past bij onze identiteit. Bij hoe we onszelf zien, maar ook zoals de groepen waar we toe (willen) behoren. Met onze stijl doen we eigenlijk twee tegenstijdige dingen: we drukken onszelf én onze individualiteit uit, maar communiceren ook bij wie we (willen) horen en welke (collectieve) normen en waarden we delen.[9]

De leren jas is aan de ene kant dus een individualistische keuze en een sterke vorm van zelfexpressie die erg rebels oogt. Terwijl de jas aan de andere kant ook onderdeel is van een massa, van de subcultuur waar de drager bij hoort; de (sub)cultuur en de tijd waarin je leeft bepaalt wat een bepaald item betekent.

Bronnen

• Geertz, Clifford. The interpretation of cultures. New York, Basic Books: 1973.
• Moore, Ryan. ‘Postmodernism and Punk Subculture: Cultures of Authenticity and Deconstruction’. The Communication Review. 2004: 305-327.
• Prins, Maerten. ‘Jeugdculturen binnenstebuiten. Identificatie en distinctie in de homologie van jeugdculturen’. Ladda. Talkie-Walkie 4 Believers/Non-Believers. Leuven: Acco, 2007: 78-92.
• ‘Hipster (moderne subcultuur)’. Wikipedia.org. 12.08.2018. https://nl.wikipedia.org/wiki/Hipster_(moderne_subcultuur).
• ‘History of Punk Fashion’. Anarchyuksite.wordpress.com. 12.08.2018. https://anarchyuksite.wordpress.com/original-punk-fashion/.
• ‘The Relationship of Punk Music to Anarchist Politics: Preliminary Thoughts’. Isocray.org. 12.08.2018. http://isocracy.org/content/relationship-punk-music-anarchist-politics-preliminary-thoughts.
• ‘Vivienne Westwood: punk, new romantic and beyond’. Vam.ac.uk. 12.08.2018.  https://www.vam.ac.uk/articles/vivienne-westwood-punk-new-romantic-and-beyond.
• ‘Wat is Fast Fashion en wat doet het met ons?’ Dailydoseofdaph.com. 12.08.2018. http://dailydoseofdaph.com/is-fast-fashion-en-doet/.