Art-decojuwelen made in Belgium: hoe herken je ze?
De collectie van een museum is allesbehalve statisch. Conservatoren en curatoren zijn voortdurend op zoek naar intrigerende verhalen voor de museumbezoekers. Nieuwe collectiestukken worden aangekocht, geschonken of in bruikleen gegeven. De eerste aanblik van zo’n aanwinst gaat gepaard met een zalig gevoel van verwondering. Dat mocht ik recent opnieuw ervaren. DIVA, het Antwerpse museum voor diamant, juwelen en zilver kon in volle coronatijd een bijzondere Belgische art-decobroche aankopen.
Over art-decojuwelen werd wereldwijd heel wat geschreven door juweelhistorici en -experten. In de standaardwerken van bijvoorbeeld Bennett en Mascetti of Melissa Gabardi komen Belgische juwelenhuizen amper aan bod. De huizen die ter sprake komen zijn volgens deze auteurs sterk beïnvloed door de Franse stijl. Maar is dat wel zo? Aan de hand van bedrijfspublicaties van Belgische firma’s en de recente aanwinst van DIVA, dompel ik je onder in de Belgische art-decojuweelkunst.
Broche die doet verwonderen
De platina broche in DIVA’s collectie is rijkelijk bezet met 179 diamanten waarvan de centrale, briljantgeslepen diamant een grootte heeft van 0.50 ct. De 178 andere briljantgeslepen diamanten zorgen met hun grootte van ca. 0.01 ct. tot 0.05 ct. voor een elegant kader en vertegenwoordigen een totaalwaarde van 6.70 ct. Er zijn geen merken aangebracht die verklappen wie de broche ontwierp en wanneer. Het is het bijhorende originele etui dat ons meer prijsgeeft. Het opschrift aan de binnenzijde - Bijoutier-Orfèvre / L. Sauvage / Rue Neuve St. Pierre, 5 / GAND - geeft aan dat het juweel werd verkocht door Liboire Sauvage uit Gent. Dit Gentse juwelenhuis werd in 1903 opgericht. Liboire Sauvage ontwierp ook zelf juwelen. In 1915 deponeerde hij een ontwerp voor een broche-pendentive als nijverheidsmodel bij de arbeidsrechtbank van Gent. Daarbij gaf hij aan dat het model in goud, zilver of platina kon gemaakt worden, afgewerkt met diamanten, andere gekleurde stenen of parels. De art-decobroche ligt in de lijn van deze beschrijving. Of het effectief om dat type gaat kunnen we niet met 100 procent zekerheid zeggen, maar de gelijkenis is markant.
De broche kunnen we preciezer dateren door de toegepaste stijl. Rond 1925 vinden we in bedrijfspublicaties van Belgische firma’s gelijkaardige juwelen terug. Op onderstaande pagina uit de catalogus van Sauvage Frères, uitgegeven door Studio Novio tussen 1926 en 1932, wordt een broche afgebeeld met een gelijkaardig geometrisch patroon opgebouwd rond één centrale diamant. De prent met creaties van Sauvage Frères in een artikel van Paul Reboux uit 1929 toont eveneens een aanverwante broche. De broches van andere Belgische juwelenhuizen opgenomen in dit artikel hebben een vergelijkbaar patroon.
De glasnegatieven van de Belgische firma’s Wolfers Frères en Sturbelle, die tot DIVA’s collectie behoren, bevestigen deze tendens. De broche van Sauvage is dus een mooi voorbeeld van de Belgische geometrische art-decostijl. Tot dan toe verzamelde het museum een zilveren sporttrofee en publiciteitsmateriaal van de Gentse firma.
Twee jaar geleden had DIVA al een Belgische art-decobroche verworven die wellicht uit de jaren 1930 dateert. De ontwerper is echter niet gekend. Ook hier is het patroon van diamanten opgebouwd rond één centrale diamant. Toch is de broche minder opengewerkt en lineair dan die van Sauvage. De ontwerper voegde er nog een subtiele lijn van baguettegeslepen saffieren aan toe.
Vanaf 16 september 2020 kan je beide broches bekijken in de vaste collectiepresentatie DIVA, a Brilliant Story.
Liboire Sauvage: qui?
Liboire Sauvage is een edelsmid die in 1903 het Gentse juwelenhuis Sauvage oprichtte. Rond 1910 verhuisde de winkel van de Savaanstraat naar de drukkere Sint-Pietersnieuwstraat nummer 5. In 1915 diende hij een octrooiaanvraag in voor een ontwerp van een bepaald type broche dat in verschillende materialen uitgevoerd kon worden.
Na zijn overlijden werd de zaak geleid door zijn vrouw en zoon Constant onder de naam Sauvage Frères. Behalve het ontwerp, de productie en de verkoop van juwelen, verkochten ze ook zilverwerk. Dit werd echter nooit vervaardigd in het eigen atelier. Ze kochten dit aan bij grote huizen als E. & R. Altenloh, Delheid Frères en Wolfers Frères uit Brussel. Veel meer details over Liboire Sauvage zijn voorlopig niet gekend.
Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes
Art deco is de stijl van het interbellum. Een periode waarin de samenleving drastisch veranderde op politiek, cultureel, economisch en maatschappelijk vlak. Die veranderingen lieten de juweelontwerpers niet koud. Beïnvloed door de nieuwe levensstijl van de geëmancipeerde vrouw en bijhorende mode, technologische vooruitgang en kunststromingen als het kubisme en fauvisme, maakten ze veelkleurige, contrastrijke, geometrische juwelen.
De naam art deco is afgeleid van een belangrijke internationale tentoonstelling die plaatsvond in Parijs in 1925: Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes. De creaties van kunstenaars en ontwerpers die hieraan wilden deelnemen, moesten modern en vernieuwend zijn. Inzendingen in oude stijlen werden niet getolereerd. Kortom, de expositie was een mijlpaal voor de toegepaste kunsten die vernieuwingen stimuleerde.
Het juweelontwerp nam een belangrijke plaats in en verdiende een eigen afdeling Bijouterie-Joaillerie in het Grand Palais. Ongeveer 400 juwelenhuizen tekenden present. Frankrijk, waar de oorsprong van de art deco ligt, was goed vertegenwoordigd met 30 firma’s waaronder Van Cleef & Arpels en Boucheron. Cartier, het Franse juwelenhuis dat de stijl wellicht als eerste introduceerde, verkoos ervoor om te exposeren op de modeafdeling tussen de couturiers. Wolfers Frères, Coosemans en Altenloh zijn enkele firma’s die België vertegenwoordigden. Ze waren zeer succesvol: een aantal creaties vielen zelfs in de prijzen. De juwelen van Sauvage Frères waren niet te zien in Parijs.
Van Altenloh tot Wolfers Frères
Welke Belgische firma’s legden zich toe op art-decojuwelen en hoe zagen ze eruit? Welke rol speelde Sauvage Frères?
Afgaand op online onderzoek en overzichtsliteratuur is dat voornamelijk één juwelenhuis: Wolfers Frères. De Brusselse firma, opgericht rond 1850, is internationaal vooral gekend voor juwelen en zilverwerk in art-nouveaustijl. Het was een van de weinige Belgische juwelenhuizen die internationaal een prominente rol speelde. Wat niet wil zeggen dat er geen andere Belgische juwelenhuizen bestonden. In de (tentoonstellings)catalogi van die periode komen meermaals dezelfde namen terug: Altenloh, Leysen Frères, Wolfers Frères, Coosemans, enz. Sauvage Frères of Liboire Sauvage komen daar echter niet in voor. Met uitzondering van het artikel La Fortune invulnérable uit 1929 van Paul Reboux, een van de zeldzame contemporaine artikels over de Belgische art-decojuweelkunst. Hij ambieerde hiermee “une exposition de bijoux” waarin hij de aankoop en het bezit van een juweel aanmoedigde: juwelen blijven hun waarde behouden “ook al is het uit de mode” doordat het eenvoudig omgevormd kan worden tot iets nieuws. De juwelenhuizen presenteerden in dit artikel hun pronkjuwelen uitgevoerd in een sober kleurgebruik, voornamelijk met diamanten, af en toe gecombineerd met saffieren en smaragden. Het is een interessante weergave van de Belgische juwelenproductie voor 1929.
Tussen 1920 en 1930 was de invloed van het oriëntalisme en het exotische bijzonder sterk. Onder meer geïnspireerd door de ontdekking van het graf van Toetanchamon in 1922. Ook elementen uit de natuur werden verwerkt tot gestileerde bloemen en dierenfiguren. Hieronder enkele Franse voorbeelden uit DIVA’s collectie.
Uit enkele bedrijfspublicaties blijkt dat dergelijke Belgische juwelen pas opdoken vanaf 1925, niet toevallig het jaar van L’Exposition Internationale in Parijs.
Vooraanstaande Belgische juwelenhuizen maakten vanaf dan meer en meer kwaliteitsvolle juwelen die sterk beïnvloed waren door de Franse art-decostijl en misschien daardoor niet altijd als Belgisch herkend werden. Toch is er een duidelijk verschil in vorm en tendens. Het Belgische werk was doorgaans zwaarder en minder verfijnd van afwerking. Andere edelstenen dan diamant werden sporadisch en op een sobere manier gebruikt. Onderstaande prenten en de broche van Sauvage Frères, illustreren dat.
Op de Exposition de Bijouterie, Joaillerie et Orfèvrerie in de Palais Galliera in Parijs in 1929 dook een nieuwe tendens op. De veelkleurigheid uit de jaren 1920 week steeds meer voor monochrome ‘witte juwelen’ in platina, bezet met diamanten in diverse slijpvormen. De juwelen voelden in het algemeen veel zwaarder aan, de exotische invloeden verdwenen. Geometrie en contrast van diamant met een gekleurde edelsteen bleef wel nog geruime tijd bestaan. Tot het einde van de jaren 1940 werden in België art-decojuwelen vervaardigd.
Tot slot
Op basis van objecten, bedrijfspublicaties en fotonegatieven uit de collectie van DIVA, alsook literatuur en reeds eerder gevoerd onderzoek naar dit onderwerp, kon ik de nieuwe aanwinst van Liboire Sauvage situeren in plaats en tijd. Tegelijk heb ik een beknopte evolutie proberen meegeven van de Belgische juweelproductie in de art deco.
We kunnen stellen dat Belgische juwelenhuizen inderdaad sterk geïnspireerd waren door de Franse art-decostijl, aangezien ze deze pas later oppikten en Frankrijk internationaal een grote invloed uitoefende. Toch blijven heel wat vragen onbeantwoord: Wie was Liboire Sauvage? Wanneer is hij overleden? Welke juwelen maakte hij nog en zijn er bewaard gebleven?
Behalve de bovenvermelde art-decobroches kan je ook andere aanwinsten bewonderen in de vaste collectiepresentatie DIVA, a Brilliant Story, zoals een bijzondere memoriering uit de zeventiende eeuw. Beslist een bezoek aan Antwerpen waard. Of duik even in onze online collectie: uren kijkplezier verzekerd!
Bronnen en verder lezen
(*)Dit blogbericht is vooral een vergelijkende stilistische analyse op basis van bedrijfspublicaties. Wil je graag meer weten over de Belgische art-decojuweelkunst, bekijk dan zeker even onderstaande bronnen.
Over het ontstaan van de Franse art deco, de mode en meer bepaald de rol die couturier Paul Poiret hierin speelde, lees je meer in deze blog.
- Exposition Internationale des Arts Décoratifs et industriels Modernes de Paris 1925 : Catalogue officiel de la section Belge. Brussel: Goossens, 1925.
- Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes. 1925. Costume and fashion design, dl. IX, New York-Londen, 1977, plaat XCI.
- Bennett, David en Mascetti, Daniella. Understanding jewellery. Woodbridge: Antique Collectors' Club, 2011
- Cockx, Romy. Juwelen en mode in de jaren twintig: een gespannen symbiose, in: Jazz Age, mode in de bruisende jaren 20. Hasselt, 2015, p. 75-94.
- Denissen, Sabine, Weber-Stöber, Christianne en Luyckx, Wim. Art Déco diamantjuwelen 1920-39: glamoureuze juwelen voor de nieuwe 'vrouw van de wereld' (tentoonstellingscatalogus). Antwerpen: Diamantmuseum provincie Antwerpen, 2003.
- Gabardi, Melissa. Art Deco Jewellery 1920-1949. Woodbridge: Antique Collectors' Club, 1989, p. 27-28, 133.
- Nys, Wim. Esthétique Moderne. Art-nouveau- en art-decozilver uit de collectie van het Zilvermuseum Sterckshof, (Sterckshof Studies; 45), Antwerpen, 2011, p. 62 en 140.
- Raulet, Sylvie. Bijoux Art Déco, Parijs, 1984, p. 58-89 (of de Engelse versie: Raulet, Sylvie. Art Deco Jewellery, 2002, p. 22-23, p. 67)
- Reboux, Paul, La Fortune invulnérable, in L’Eventail, Kerstmis, 1929, p. 47-59.
- Scarisbrick, Diana. Jewellery from renaissance to art deco, 1540-1940. Fukuoka: The Nishinippon Shimbu: 2003.
- Steel, Raf & Nys, Wim. Art-decozilver. Antwerpen – Brussel – Gent, (Sterckshof Studies; 3), Antwerpen-Deurne, 1996, p. 265.
- https://www.langantiques.com/university/cartier/
- https://www.langantiques.com/university/van-cleef-arpels/
- https://www.langantiques.com/university/boucheron/
- ART DECO ERA JEWELRY, on: https://www.langantiques.com/university/art-deco-jewelry/.
Interessante podcast Jewelry Connoisseur by Rapaport
DISCLAIMER:
Op de gebruikte afbeeldingen rusten mogelijk copyrights. De mediabestanden zijn mogelijk beschermd door copyright en/of naburige rechten. Je kan dit werk gebruiken zoals bepaald in de wetgeving inzake auteursrecht en naburige rechten (afhankelijk van het soort gebruik). Voor elk ander gebruik is voorafgaande schriftelijke toestemming van de rechthebbenden noodzakelijk. DIVA heeft geprobeerd om alle rechten te regelen in overeenstemming met de betreffende wetgeving. Diegene die meent rechten te kunnen laten gelden, kan zich richten tot DIVA.
Deel
Aanvullingen
Vul deze informatie aan of geef een reactie
Reactie