De Furoshiki: tussen traditioneel en modern ontwerp

Een van mijn favoriete furoshiki’s is deze katoenen furoshiki van 90 bij 90 cm. Deze furoshiki heeft een ‘tsubaki’ ontwerp, Japans voor camelia bloemen, en is een veel voorkomend motief is in de winter.

De camelia staat symbool voor de winter en vroege lente en was erg populair in de Edo periode. De rode camelia stond toen symbool voor een nobele dood voor de krijgers en de samurai, maar staat tot heden aan toe ook symbolisch voor liefde.^[1] In Japan wordt er veel aandacht besteed aan het gebruiken van bepaalde motieven in de bijpassende seizoenen, deze furoshiki is dus een perfecte tas of inpakdoek voor de winter en vroege lente.

De lange geschiedenis van de furoshiki

De furoshiki is een vierkante doek die verschillende functies heeft gehad in het verleden. De furoshiki wordt gebruikt sinds de Nara periode (710-794) als doek om waardevolle tempelobjecten in te beschermen. In de Muromachi periode (1336-1573) ontstond de naam furoshiki, letterlijk vertaald als ‘badlaken’ vanwege het gebruik van de doeken in badhuizen om je kleding in te wikkelen en soms om de voeten mee af te drogen. In die periode stond vaak het familiewapen, of ‘kamon’, van de eigenaar op het doek om zo de eigen furoshiki met kleding makkelijk terug te vinden (zie afbeelding 2).

Vanaf de Edo periode (1603-1868) tot het heden wordt de furoshiki gebruikt voor het inpakken van geschenken en als tas. In de moderne samenleving van Japan wordt de furoshiki minder gebruikt, maar omdat sinds 2020 winkels geld moeten vragen voor plastic tasjes is er weer een opkomst in furoshiki’s, en niet alleen in Japan.

2. Japanse prent van een geisha met een kist en een groene furoshiki met familiewapen, ca. 1820, Tokio, vervaardiger: Utagawa Kunisada. Bron: Nationaal Museum van Wereldculturen.

Ontwerp van de furoshiki

Oorspronkelijk waren de ontwerpen van de furoshiki vaak een familiewapen of een traditioneel patroon. Zie bijvoorbeeld deze furoshiki (afbeelding 3) uit de collectie van het Nationaal Museum van Wereldculturen (NMVW). Op deze doek, hoogstwaarschijnlijk een furoshiki, staat een ‘wagara’ patroon. Wagara zijn traditionele Japanse patronen met verborgen betekenissen die veel voorkomen op textiel van ver in de geschiedenis tot op heden. Op deze furoshiki zie je een patroon genaamd ‘sayagata’ die in elkaar overgaande de buddhistische swastikas, of ‘manji’ (卍) verbeelden. Dit ontwerp is gelinkt aan het historische boeddhistische concept voor eeuwigheid en onvergankelijkheid.^[2]

3. Furoshiki met sayagata patroon en een scène uit Genji monogatari. Bron: Nationaal Museum van Wereldculturen.

Er zijn nog veel meer wagara patronen. Op de onderstaande ‘ukiyo-e’, de naam voor Japanse prenten, zie je een kimono met drie verschillende wagara (afbeelding 4). Op de obi zie je een ‘ichimatsu’ blokpatroon, en op de kimono zie je een ‘asanoha’ hennepblad patroon die wordt geassocieerd met groei en gezondheid, en een ‘hishi’ diamanten patroon die vitaliteit en welvaart symboliseert.^[3]

4. Ukiyo-e met vrouw in kimono. Bron: Unsplash.

Andere populaire ontwerpen voor furoshiki, kimono en ander Japans textiel zijn motieven die te maken hebben met het seizoen die hieraan gelinkt is. Meestal zijn dit vruchten, bloemen en planten die in bepaalde periodes bloeien, en ook het kleurgebruik is seizoensgebonden. Bekende voorbeelden hiervan zijn ‘sakura’ kersenbloesem, die bloeit in het begin van de lente, de esdoorn bladeren in de herfst, bamboe in de zomer en besneeuwde bergen in de winter. Er is geen strenge regel dat je een motief niet buiten het seizoen mag dragen, maar het wordt vaak wel gewaardeerd.

Naast planten en vruchten zijn er ook andere soorten ontwerpen. Scènes van bekende Japanse literatuur zoals het bekende verhaal van Genji (circa 1008) zijn terug te zien op kimono’s van verschillende periodes. Ook zijn ontwerpen met bijvoorbeeld karren, paviljoenen, waaiers, speelgoed en bruggen terug zien op Japans textiel.

Deze traditionele motieven worden vaak gebruikt voor moderne furoshiki, maar ook furoshiki met meer hedendaagse ontwerpen worden gemaakt: luipaardprint,een jaarkalender, katten, kabuki-spelers, wat je maar ook kunt bedenken. Ook worden er steeds vaker furoshiki in samenwerking met lokale kunstenaars gemaakt. Tegenwoordig worden er dus furoshiki verkocht in een groot aantal materialen, kleuren, maten en ontwerpen en komen er steeds meer nieuwe varianten bij zoals dubbelzijdige furoshiki’s en waterdichte furoshiki’s. Daarnaast kun je ook zelf creatief zijn door er een broche of sleutelhanger aan vast te maken. Door de vele mogelijkheden in designs kan de furoshiki bij elke outfit en gelegenheid worden gestyled. Van boodschappen doen bij de groenteboer tot een formele bijeenkomst.

Materiaal

Tegenwoordig wordt het materiaal van de furoshiki steeds diverser. Eerst werden deze vrijwel alleen van zijde en katoen gemaakt, maar nu wordt er geëxperimenteerd met verschillende soorten materialen. Mijn furoshiki is gemaakt van 100% katoen. Katoen is een ideaal materiaal voor furoshiki’s omdat het sterk genoeg is om veel mee te dragen, en tegelijkertijd makkelijk kan worden gevouwen en geknoopt. Furoshiki’s van ‘chirimen’ zijn ook populair. Chirimen is gemaakt van zijde crêpe met een speciale techniek die in de 16e eeuw is ontstaan.^[4] Deze traditionele stof heeft een gerimpelde textuur en wordt meestal gebruikt voor het inpakken van geschenken. Verder zijn er furoshiki’s van linnen, rayon, wol en polyester. Om de furoshiki een chique look te geven kun je ook een glanzend of semi-doorzichtig materiaal gebruiken.

Hamamonyo

Mijn furoshiki komt van het bedrijf Hamamonyo. Dit bedrijf gevestigd in Yokohama maakt furoshiki’s, ‘tenugui’ en stoffen zakdoeken sinds 1948.^[5] Yokohama, een stad vlakbij de hoofdstad Tokyo, staat bekend voor hun geschiedenis van textiel zeefdruk, gebouwd op de vaardigheden van het ukiyo-e houtblok drukken in de 19e eeuw. Hamamonyo maakt gebruik van de traditionele, 120 jaar oude, Yokohama gebaseerde ‘Nassen’ techniek. Bij deze techniek wordt gebruik gemaakt van een stencil die vroeger werd gesneden uit hout maar tegenwoordig wordt gemaakt via fotogravure. Vervolgens verven ze het textiel met zelfgemaakte verf en wordt deze gestoomd en gewassen.

Hamamonyo baseert hun ontwerpen op de veranderende seizoenen, die bij beide de Japanse en westerse stijl aansluiten. Voor de furoshiki’s gebruiken ze katoen shantung, een materiaal met een glossy look en een onregelmatige textuur in de stof.^[6] Zie de furoshiki’s van Hamamonyo op hun website.

MUSUBI

Musubi, gevestigd in Kyoto, maakt furoshiki’s sinds 1937, en is daarmee het oudste furoshiki bedrijf in Japan.^[7] Tegenwoordig maakt Musubi furoshiki’s van verschillende materialen met verschillende ontwerpen waarvan veel in samenwerking met kunstenaars uit Kyoto worden gemaakt, en kan je zelfs custom ontwerpen laten maken. In hun winkels in Kyoto en Tokyo kun je uit honderden verschillende furoshiki’s kiezen die bij je eigen stijl passen. Zie de furoshiki’s van Musubi op hun website: https://www.musubi-furoshiki.com/.

Hieronder staan een aantal filmpjes waarin ik laat zien hoe je een furoshiki kan vouwen als tas en als verpakking voor cadeaus. Furoshiki’s zijn online en in winkels verkrijgbaar, maar je kunt ook een vierkante sjaal of andere stukken textiel gebruiken. Voor het maken van een tas raad ik aan om een furoshiki tussen de 90 en 100 cm te gebruiken. Voor het vouwen van een cadeauverpakking is een furoshiki tussen de 50 en 70 cm een goede maat.

Zelf aan de slag?

• Simpele furoshiki tas knopen
• Furoshiki tas knopen met bamboe handvaten
• Furoshiki als cadeauverpakking knopen

Modemuze@Continue this thread

Van 17 februari tot 3 september 2023 is de furoshiki te zien in het Modemuze-lab in de tentoonstelling Continue This Thread. Karim Adduchi x Tess van Zalinge.

Verder lezen

• In mijn vorige blog  Van badlaken tot eco-tas: de Furoshiki uitgepakt. heb ik kort de geschiedenis van de furoshiki beschreven, en de furoshiki als duurzame tas en multifunctioneel object geïntroduceerd.
• Duende by Madam Zozo, Decoding the meaning of wagara - Traditional Japanese Patterns.
• Hamamonyo, About Yokohama Nassen.
• Hamamonyo, Furoshiki.
• Joy, A., Hanakotoba: The Secret Meanings Behind 9 Flowers in Japan (versie 6 September 2022), geraadpleegd 25 januari 2023.
• Musubi, Paving the Way to the Future of Furoshiki.
• Olaf Olsson, Japanese Patterns and Designs.
• Onokimono, What is chirimen (crêpe textile)?