Ondergoed door de eeuwen heen

Van heinde en verre hebben kostuumliefhebbers zich in een uithoek van Amsterdam verzameld bij het Collectiecentrum van het Amsterdam Museum. Op vrijdag 27 november 2015 vond daar de dertiende editie van 'Modemuze opent de deuren' plaats. Ter gelegenheid van de lancering van het platform Modemuze, stellen de zeven deelnemende musea hun depotdeuren een middag open aan het publiek. Elke keer presenteert een museum haar collectie rondom een thema. Het thema van het Amsterdam Museum luidde: Ondergoed door de eeuwen heen.

De presentatieruimte van het collectiecentrum was ingericht met onderrokken, korsetten, tournures, onderbroeken (met open en dicht kruis), bustehouders, corseletten en nog veel meer. De junior modeconservator van het Amsterdam Museum, Judith van Amelsvoort, lichtte de kledingstukken uitgebreid toe. Het werd al snel duidelijk dat de garderobe van de 17^de- tot 20^ste-eeuwse vrouw een enorme verscheidenheid kende. Het was erg bijzonder om al deze oude kledingstukken bij elkaar en van dichtbij te kunnen bewonderen.

Ondergoed uit de collectie van het Amsterdam Museum

Het korset

Een kledingstuk waar men meteen aan denkt bij historisch ondergoed is het keurslijf of korset. Normaal gesproken is een korset enkel op een pop achter glas te bewonderen. Bijzonder was dat de bezoekers de mogelijkheid kregen de binnenkant van de korsetten van dichtbij te bestuderen. Het korset dat het meest in het oog sprong was een zwangerschapskorset. Deze speciale korsetten kwamen op in de tweede helft van de 19^de eeuw. Vandaag de dag laten zwangere vrouwen met trots hun beginnende buikje zien. Vroeger was dit ondenkbaar: een zwangerschap moest koste wat kost verborgen gehouden worden. Een korset heeft meestal alleen een vetersluiting op de rug. Een zwangerschapskorset heeft ook op de buik twee vetersluitingen waardoor de buik kon meegroeien. De drukknopen bij de borst zorgden ervoor dat het korset ook na bevalling gebruikt kon worden om de baby te kunnen voeden. 

Korsetten voor mannen

Minder bekend is dat ook mannen zich in korsetten lieten rijgen. Dit fenomeen konden de bezoekers bekijken in een kostuumboek dat de conservator toonde. In met name de jaren '20 en '30 van de 19^de eeuw was een wespentaille het ideaal bij de Dandy’s. Dit ideaal kon het beste bereikt worden door een korset te dragen. De beroemde dandy Beau Brummel was een groot liefhebber van korsetten.

Onderrokken

Op een presentatietafel lagen allerlei kledingstukken die schuilgingen onder de bovenrok, zoals een tournure en een rokophouder. Op een rek hingen onderrokken uit verschillende tijdsperiodes. Halverwege de 19^de eeuw werd het accent op de taille gelegd. Rond 1830 droegen vrouwen meerdere onderrokken om het modieuze zandlopersilhouet te bereiken. Een decennium later droegen ze onder de japon een crinoline, ook wel hoepelrok genoemd.

Crinoline uit ca. 1860, collectie Amsterdam Museum

De conservator toonde een paarse crinoline uit ca. 1860. Deze onderrok is opgebouwd uit stalen hoepels die zorgen voor een stevige, open structuur. De stalen crinolines waren het grootst in de jaren 1855-1865. Op het hoogtepunt van de crinolinemode kon een japon met sleep een omtrek van 350 cm hebben, dat wil zeggen een doorsnede van 150 cm. Vanaf ca. 1866 kwamen er optreksystemen, waarmee je de japonrok kon ophijsen, natuurlijk over een fraaie onderrok. Verbazingwekkend genoeg deden de meeste onderrokken in kwaliteit en schoonheid niet onder voor de luxe bovenkleding. Een voorbeeld hiervan was een 18^de-eeuwse onderrok van linnen met verfijnd Zaans stikwerk. Dit soort luxe onderrokken werden in huis ook wel als bovenrok gedragen.

Divers ondergoed en zwangerschapskorset, Collectie Amsterdam Museum

Feminisme

Algemeen bekend zijn de feministes uit de jaren '70 die hun bh verbrandden. Wat bij de bezoekers minder bekend was, is de Reformbeweging. Rond 1900, toen het socialisme opkwam, streden de feministes van het eerste uur tegen het korset. Aanhangers van de Reformbeweging wilden kleding die paste bij een actief leven. Ondergoed dat ongezond was voor het lichaam was uit den boze. Op een tafel in de presentatiezaal waren verschillende Reformonderbroeken en twee Reform-bh’s te zien. Het ondergoed stak sober af tegen de zijden corseletten met kant op de tafel ernaast. Deze waren in de eerste helft van de 20^ste eeuw erg populair geworden.

Eén van de bezoekers had zelf historisch ondergoed meegenomen waar alle andere bezoekers maar wat graag bovenop doken. Het bleek, zoals de conservator bevestigde, om ondergoed te gaan uit de periode 1930-1940. De kledingstukken waren na de oorlog gevonden op een zolder van een huis in Parijs. Aangezien alles nog vol scheuren en gaten zat, moest het waarschijnlijk nog worden vermaakt door een naaister.

Selectie ondergoed, collectie Amsterdam Museum

Iedereen vond het bijzonder om het verhaal te horen achter deze kledingstukken. Hetzelfde geldt voor de kledingstukken van het Amsterdam Museum. Het museum verzamelt graag kledingstukken die een relatie aangaan met de geschiedenis van Amsterdam. Dit betreft bijvoorbeeld geschonken kleding van een Amsterdamse dame of een Amsterdams atelier. Zonder deze schenkers zou het museum nooit zoveel ondergoed in het depot hebben. Gelukkig is dit wel het geval en konden liefhebbers er een middag volop van genieten.