Schmuck macht süchtig
Een auberginekleurige kaft van textiel met zwarte opdruk. Het oogt in eerste instantie misschien wat saai en somber maar niets blijkt minder waar. Al bladerend door het nieuwe boek Schmuck/Jewelry, Die Neue Sammlung Danner Stiftung valt al gauw op dat de vormgeving juist speels, fris en doordacht is. De in sieraden gespecialiseerde uitgever Arnoldsche is er wederom in geslaagd een juweel van een boek af te leveren. Of het boek ook de ambitie van een naslagwerk voor sieraden kan waarmaken is echter nog maar de vraag.
Speelse vormgeving
De vuistdikke publicatie beschrijft de indrukwekkende sieradencollecties van zowel de Danner-Stiftung als die van Die Neue Sammlung. Dat is bijzonder, want meestal beslaat een boek slechts één collectie. Het werk is opgedragen aan drie Münchner protagonisten van het naoorlogse sieraad; Florian Hufnagl, Hermann Jünger en Karl Rothmüller. Allen speelden zij een rol in de totstandkoming van de verzamelingen alsook de realisering van de Danner-Rotunde, waarin beide collecties in 2004 voor het eerst samen werden tentoongesteld.
In het tweetalige boek staan de tekstpagina's in het Duits en het Engels steeds naast elkaar. De Engelse teksten wit op zwart en de Duitse teksten op de tegenoverliggende bladzijde zwart op wit. Het is fijn de twee talen direct naast elkaar te hebben: waar ik de Engelse vertaling soms niet begreep bood de oorspronkelijke tekst in het Duits uitkomst en andersom.
Meteen in het oog springt de achtergrond van de foto's van de sieraden in het catalogusdeel. Niet zoals tegenwoordig gebruikelijk net zo wit als het papier van het boek, maar licht grijs. Nummers en namen staan vaak half in de foto's, zonder het beeld van het sieraad te verstoren. Dat is niet alleen speels en goed gevonden, het is ook nuttig: er hoeft niet te worden gezocht welk nummer bij welke afbeelding hoort. Frederik Linke tekende voor de vormgeving van het boek en heeft tekst, beeld en navigatie tot een samenhangend doortimmerd geheel gesmeed: bravo!
Historie
Conservator van Die Neue Sammlung Petra Hölscher schetst met enige omzwervingen de (ontstaans)geschiedenissen van zowel de Danner-Stiftung (1920) als die van Die Neue Sammlung (1925). Opmerkelijk is dat bij Die Neue Sammlung verloren gegane sieraden met inventarisnummers worden vermeld, waar deze nummers elders in de catalogus ontbreken.
Na de historische oorsprong beider verzamelingen volgen enkele (oude) gespreksverslagen met betrokkenen over de nieuwbouw van de Pinakothek der Moderne, waarvan Die Neue Sammlung deel uitmaakt. De realisering van de Danner-Rotunde, waarin de sieradencollecties van Die Neue Sammlung en de Danner-Stiftung uiteindelijk samen onderdak vonden, had nogal wat voeten in aarde. De feestelijke opening van de Danner-Rotunde op 5 maart 2004 werd door meer dan 2200 mensen vanuit de hele wereld bezocht. Het resultaat van alle inspanningen in de vorm van een gezamenlijke presentatie werd internationaal hoog gewaardeerd. De gesprekken echter getuigen van een langdurig en taai traject.
Gesprekken vol eerzucht en ego's
Zo was Karl Rothmüller in gesprek met Christoph Wiedmann (2004) en Hermann Jünger met Florian Hufnagl (2003). Petra Hölscher sprak later met Herbert Rüth (2019), Florian Hufnagl (2018), Otto Künzli (2019) en Karl Fritsch (2019). De interviews schetsen een beeld van een moeizaam proces, waarbij eerzucht en ego's van betrokkenen een belangrijke rol lijken te spelen.
Het is de vraag of de lezer daarin is geïnteresseerd. Ik haak af: het gaat mij om de sieraden en niet om de mannen. Wellicht was het beter geweest deze gesprekken samen te vatten tot een korte geschiedenis. Maar misschien is de tijd nog niet rijp en is er nog domweg geen gelegenheid voldoende afstand te nemen tot de gebeurtenissen en de heren in kwestie. Na deze conversatieverslagen vraag ik mij af waarom er geen interviews met gulle gevers Jürgen Eickhoff en Marianne Schliwinski van Galerie Spektrum in het boek zijn opgenomen. Ook mijn nieuwsgierigheid naar de betrokkenheid van Wilhelm Mattar en Sepp Schmölzer en hun royale schenkingen aan Die Neue Sammlung wordt niet bevredigd.
Prachtige foto's maar geen inventarisnummers
In het ruim 300 pagina's tellende catalogusdeel dat na nog acht korte persoonlijke beschouwingen van verzamelaars, sieraadontwerpers en andere betrokkenen volgt, staan de sieraden van beide verzamelingen door elkaar, alfabetisch op naam van de kunstenaar geordend. De nummers met een ruit aan het eind van het bijschrift behoren tot de collectie van de Danner-Stiftung, de driehoeken tot die van Die Neue Sammlung. Wellicht hadden afkortingen als DS en DNS beter volstaan. Het is spijtig dat niet bij de sieraden staat vermeld in welk jaar ze zijn verworven. Ook, zoals eerder gemeld, is vermelding van inventarisnummers een gemis. Alle sieraden staan in kleur op groot formaat afgebeeld. Dat maakt het boek bijzonder aantrekkelijk: de lezer krijgt een goed beeld van de sieraden en de rijkdom van beide collecties.
Mikromegas
Merkwaardig is dat de spelden door kunstenaars speciaal vervaardigd voor de tentoonstelling Mikromegas zonder enige uitleg gegroepeerd staan afgebeeld in de catalogus. Deze reizende tentoonstelling door Otto Künzli gecureerd was buiten München ook te zien in onder meer New York, Tokyo en Sydney, maar die toelichting ontbreekt. Iets meer informatie over de keuze deze objecten te groeperen en natuurlijk ook over de tentoonstelling zelf was welkom geweest. Graag bijvoorbeeld had ik willen weten hoe, waarom en wanneer delen van de objecten uit die tentoonstelling in zowel de Danner-Stiftung als Die Neue Sammlung zijn beland. Door deze ongemotiveerde gegroepeerde catalogisering wordt de alfabetische volgorde verstoord en dat bemoeilijkt de vindbaarheid van verschillende kunstenaars in dit boek, ook omdat een index ontbreekt.
Enige haast is af te lezen in de bijschriften in de catalogus: Emile Souply is Emily geworden, Jun Konishi Jan en Esther Knoble staat naast Esther Knobel.
Bij elkaar opgeteld bestaan de verzamelingen van de Danner-Stiftung en Die Neue Sammlung uit ruim 1700 sieraden van de hand van meer dan 300 verschillende internationale sieraadontwerpers. Samen geven de kunstenaars afkomstig uit 31 verschillende landen* een representatief overzicht van de ontwikkelingen op het gebied van eigentijdse sieraden wereldwijd van na de Tweede Wereldoorlog. Hoofdauteur Hölscher heeft de geslachten geteld: de collecties bevatten werk van 148 vrouwen naast 175 mannen. Best aardig, wat mij betreft.
Slimme en speelse chronologie
Achterin het boek staat een slimme en fraai vormgegeven chronologie van bijna vijftig pagina's die de geschiedenis van de Danner-Stiftung en Die Neue Sammlung in een tijdlijn beschrijft. Het doet denken aan een puzzel in een ouderwets vakantieboek voor de jeugd, maar dan in een hedendaags jasje. Afbeeldingen met korte bijschriften zijn via een doorgetrokken lijn of een onderbroken lijn met jaartallen aan elkaar verbonden. Afbeeldingen tussen de onderbroken lijnen verhalen over gebeurtenissen rond de Danner-Stiftung, de plaatjes tussen doorgetrokken lijnen beschrijven de geschiedenis van Die Neue Sammlung. Dat klinkt misschien ingewikkeld, maar het werkt goed: het is speels en tegelijkertijd duidelijk.
Kunstenaarsbiografieën volgen na de chronologie. Met deze biografische schetsen ambieert het boek, zoals in het voorwoord beschreven, een lexicon te zijn voor het hedendaagse sieraad. Daarin slaagt het niet bepaald, in de eerste plaats omdat de wereld van het sieraad wordt bevolkt door vele malen meer kunstenaars dan de ruim 300 die in deze publicatie zijn opgenomen. Verder zijn de letters in het biografisch deel dusdanig klein van formaat dat het weinig uitnodigend is om je in dit boek te verdiepen in de levens van de kunstenaars.
De biografieën zijn niet consistent qua vorm en inhoud. Bij Stefano Marchetti bijvoorbeeld bestaat de biografie uit niet veel meer dan een lijst met waar en wanneer de kunstenaar een lezing of workshop heeft gegeven. Wat mij betreft niet de interessantste wapenfeiten in het leven van een sieraadontwerper. De meeste levensbeschrijvingen zijn chronologisch opgesteld, maar er zijn er ook die terug gaan in de tijd.
Ook curieus: de levensbeschrijving van Ted Noten bevat een pagina aan literatuuropgave, maar over Noten zelf wordt niet meer vermeld dan waar hij is geboren en opgeleid. In de opgesomde boeken en artikelen is toch meer te vinden dan dat alleen. Het nut van de vaak ellenlange literatuuropgaven bij de afzonderlijke biografieën ontgaat mij: voor wie is dat interessant? Is dat niet meer iets voor in een database?
Naslagwerk: Schmuck macht süchtig
De ambitie van naslagwerk wordt tenslotte geheel niet waargemaakt vanwege de nogal willekeurige taalkeuze: de eerste levensbeschrijving van Anni Albers is in het Engels. De daaropvolgende drie biografieën (Klaus Arck, Hannes Arnold en Volker Atrops) zijn in het Duits gesteld. Giampaolo Babetto en Anne Baezner vervolgens staan in het Engels beschreven en dan komen Alexandra Bahlmann en Gijs Bakker in het Duits. Merkwaardig! Was het maar zo dat iedereen even makkelijk Duits leest als Engels.
Ook opvallend is dat de levensbeschrijvingen van Friedrich Becker, Stefano Marchetti en Graziano Visintin ieder circa zes kolommen tellen (elke pagina bestaat uit drie kolommen). Manfred Bischoff daarentegen staat beschreven in een halve kolom en ook Barbara Cartlidge, Warwick Freeman, Daniel Kruger, Hermann Jünger, François Morellet, Ruudt Peters, Dorothea Prühl, Wendy Ramshaw, en Bernhard Schobinger komen er bekaaid vanaf met soms nog niet eens een halve kolom.
Bijna 50 objecten (zowel sieraden, modellen als tekeningen) van Hermann Jünger staan beschreven en afgebeeld in de catalogus, het boek is aan hem opgedragen, maar zijn biografie beslaat slechts een halve kolom. Aan Stefano Marchetti, van wie alleen de Danner-Stiftung een broche bezit, zijn zeker zes kolommen gewijd. Net als bij de taalkeuze regeert willekeur bij de inhoud van de levensbeschrijvingen. Als er over Ashanti, Bariba, Baule, Borana en Miao kennelijk niet meer te zeggen valt dan Afrika of Azië, met toevoeging van een windstreek (of twee), neem het dan niet op in de lijst met biografieën.
Het boek is op zich prachtig, maar hier en daar schemert door dat er te weinig tijd is genomen zaken consequent uit te werken. De in het voorwoord beschreven ambitie een naslagwerk te willen zijn op het gebied van het eigentijdse sieraad wordt niet waargemaakt. Dat is de makke van een boek, zeker in vergelijking met online media: als het eenmaal gedrukt staat, is het te laat...
Als uitsmijter op de laatste bladzijde een waarschuwende tekst als op een tabaksverpakking, afgeleid van het werk van Florian Weichsberger: Schmuck macht süchtig. Dat had op de voorzijde van de kaft mogen staan, want na dit boek wil je zeker meer Schmuck zien: de collecties op zich zijn meer dan de moeite waard en het is fijn dat ze nu met deze mooie catalogus ook buiten het museum zichtbaar zijn. Hopelijk worden de collecties binnenkort ook online getoond, nu ze voor deze catalogus zo mooi zijn gefotografeerd en beschreven.
Bibliografie
Hölscher, P. (2020) Schmuck/Jewelry, Die Neue Sammlung Danner Stiftung. Stuttgart: Arnlodsche. ISBN 9783897905856
*31 Landen: Argentinië, Australië, België, Canada, China, Denemarken, Duitsland (zowel voormalig Oost als West: 103 kunstenaars), Estland, Finland, Frankrijk, Hongarije, IJsland, Israël, Italië, Japan, Joegoslavië, Mozambique, Nederland, Nieuw-Zeeland, Noorwegen, Oekraïne, Oostenrijk, Polen, Portugal, Roemenië, Rusland, Tsjechoslowakije, Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten (33 kunstenaars), Zuid-Afrika, Zuid-Korea, Zweden en Zwitserland.
Deel
Aanvullingen
Vul deze informatie aan of geef een reactie
Reactie