Als KNIL-militair tijdens Hari Pahlawan: re-enactment in Surabaya

Het zweet gutst van mijn hoofd, want ik loop in de brandende zon samen met honderden verklede jonge mannen en vrouwen door een haag van duizenden mensen in de metropool Surabaya. Onophoudelijk worden er foto’s gemaakt, wordt er naar me gelachen, willen mensen me aanraken en krijg ik kinderen op mijn arm. Indonesische veteranen in de haag springen in de houding. Ik denk: zo moet een popster zich waarschijnlijk voelen.

Heldendag

Ik heb een groen KNIL-uniform aan van het zogenaamde Gajah Merah (rode olifant) bataljon, ik draag een ‘plopperpetje’ en het replica-geweer, de stengun, bungelt nonchalant op mijn rug. Het is een zware, maar memorabele wandeling, deze 10 kilometers op legerkisten op 10 november Hari Pahlawan (letterlijk heldendag): de nationale feestdag in Surabaya, Indonesië.

Re-enactment

De miljoenenstad viert, herdenkt en erkent de strijd, de slachtoffers, de nabestaanden en veteranen van de Slag om Surabaya op 10 november 1945. Ik was er op uitnodiging van ‘De Roode Brug’, een groep re-enacters uit Surabaya die de parade mede-organiseert, maar ik zag re-enactmentclubs uit Jakarta, Bandung, Semarang, Djokjakarta en zelfs uit Medan (Noord-Sumatra) meelopen en rijden. Er zijn Jeeps, overvalwagens, motoren en er knalt veel vuurwerk.

Op historische plekken langs de route van de parade zijn er nagespeelde confrontaties tussen verklede, Britse, Japanse, Indonesische militairen en de KNIL ‘ers. Het is een chaotische stadsguerilla, net als 70 jaar geleden.Voor het Hotel Majapahit (het vroegere Oranje Hotel waar het vlag-incident van 19 september 1945 plaatsvond) staat bijvoorbeeld een grote groep Indonesische veteranen te salueren als de re-enactors voorbij komen. Re-enactment is een vorm van geschiedenisbeleving en is zeer populair in Indonesië. Er worden met name data uit de Indonesische revolutie 1945-1950 gekozen en nagespeeld, maar in een wat informelere sfeer zijn er iedere week wel ergens re-enactors actief bij veteranengelegenheden, musea en lokale overheden.

Bad guy uit een koloniaal museum

“Is dit wel een goed idee Ady?", vroeg ik aan de telefoon toen ik nog in Nederland was. “Hoezo?”, vroeg Ady, voorzitter van de Roode Brug Surabaya, oprecht verbaasd. “Nou, ik ben een Nederlander zonder veel kleur en je vraagt mij als KNIL-militair om dwars door de stad als ultieme bad guy te gaan wandelen." Maar nee, dat zag ik helemaal verkeerd. Hij stond absoluut in voor mijn veiligheid, "pff alleen de gedachte al!". En trouwens: the bad guy gets all the girls. Ady wilde maar zeggen dat ik eigenlijk een hoofdrol mocht vervullen in het Indonesische feest, en dat het een eer was dat iemand uit een koloniaal museum uit Nederland nota bene, de moeite nam om zich te verdiepen in het Indonesische perspectief.

Verschillende perspectieven

Er was nog een andere reden waarom ik huiverig was. Bij de slag om Surabaya zijn niet alleen naar schatting 16.000 Indonesiërs omgekomen en zo’n 600 Britten, maar werden ook vele Indische mensen het slachtoffer van wraak van revolterende Indonesiërs. Bovendien sloegen 200.000 Surabayanen op de vlucht voor het geweld. Ik ben teveel historicus om die verhalen en feiten uit de Indische gemeenschap in Nederland helemaal te kunnen negeren.

Maar goed, participerend antropologisch historisch onderzoek kan 70 jaar later natuurlijk geen kwaad. Trouwens, en dat is me al vaker opgevallen, bij dit soort gelegenheden ontbreekt het Nederlandse, van welke aard dan ook, altijd volledig. Nooit is er officieel of officieus iemand van de voormalige kolonisator aanwezig. Geen politicus, geen wetenschapper, geen journalist of Nederlandse toerist. Terwijl hier in Nederland toch ook een koloniale spiegel wordt voorgehouden.

Tenslotte heb ik de re-enacters van de Roode Brug er wel op gewezen dat er op 10 november 1945 géén militairen van de KNIL met een Gadjah Merah embleem rond kunnen hebben gelopen in Surabaya. Dat bataljon werd toen nog getraind in Tamuan Thailand en kwam pas in maart 1946 aan in Nederlands-Indië/Indonesië.

Museum Bronbeek